کتاب‌خوانی دختران در «سرزمین دانش»؛ تلاشی برای توان‌مندسازی
لیدا بارز
«کتاب» را ابزاری برای رهایی دختران از شرایط سخت و محدودیت‌های تحمیلی طالبان می‌داند. با ایجاد گروه کتاب‌خوانی آنلاین تحت نام نهاد «سرزمین دانش»، دختران محروم از آموزش در افغانستان را به خودباوری، انگیزه و مبارزه با دشواری‌ها تشویق میکند.
نگرانی از وضعیت دختران تحت حاکمیت طالبان، مهناز عباسی را بر آن داشته است که با هم‌کاری همسرش، حدود شش ماه پیش نهاد «سرزمین دانش» را ایجاد کنند. این نهاد، با اهدای جایزه‌های نقدی، زنان و دختران را به کتاب‌خوانی تشویق میکند و هم‌زمان به معرفی «قهرمانان زن خاموش» که با انجام کارهای کوچک، در جامعه‌ی افغانستان به نبرد پرداخته‌اند، می‌پردازد.
مهناز عباسی، دانش‌آموخته‌ی زبان و ادبیات انگلیسی از دانش‌گاه بلخ است. او پس از سقوط جمهوری در ۱۵ آگست، ۲۰۲۱ به استرالیا پناهنده شد. خانم عباسی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بانوان افغانستان، هدف از ایجاد گروه کتاب‌خوانی آنلاین را این‌گونه بیان میکند: «نگران وضعیت دختران در افغانستان بودم. نمی‌دانستم چه کاری می‌توان انجام داد که اندکی برای حمایت از آنان باشد. خواستم انگیزه‌ای برای دختران افغانستانی ایجاد کنم و حداقل آنان را به کتاب‌خوانی تشویق کنم».
سرزمین دانش (دانش‌لند)، با یک تیم هفت‌نفره مدیریت می‌شود. این نهاد با هدف معرفی کتاب‌های «تاثیرگذار» ویژه‌ی دختران داخل افغانستان ایجاد شده است. تیم «سرزمین دانش» هر دو هفته دو کتاب را در صفحه‌های رسمی اجتماعی خود معرفی میکند و شرکت‌کننده‌ها با قرعه‌کشی یکی از کتاب‌ها را برای مطالعه انتخاب می‌کنند. طبق خط‌مشی این نهاد، شرکت‌کننده‌ها دو هفته فرصت دارند تا کتاب انتخاب‌شده را مطالعه کنند، خلاصه‌نویسی و نقد ادبی انجام دهند و چکیده‌ای از برداشت‌های خود را به مدیریت این نهاد ارسال کنند تا در مسابقه‌های هر دوره سهم بگیرند.
مهناز عباسی، در مورد گزینش کتاب‌ها برای مطالعه می‌گوید: «در نخست تیم دانش‌لند کتاب مورد نظر را مطالعه میکند. می‌خواهیم مطمئن شویم که کتابی که معرفی می‌شود، تاثیر مثبتی بر دختران در شرایط افغانستان دارد یا خیر».
کتاب‌هایی که حجم بیش‌تری دارند، «دانش‌لند» تا سه هفته فرصت مطالعه تعیین میکند. در هر دوره، این نهاد وبینارهایی برای گفت‌وگوی شرکت‌کننده‌ها نیز برگزار کرده و فرصت‌های تعامل بیش‌تری برای دختران فراهم میکند.
پس از پایان مطالعه‌ی هر کتاب، خانم عباسی می‌گوید که دو تا سه برنده بر اساس «بهترین خلاصه‌نویس» و «نقد ادبی کتاب» انتخاب می‌شوند و به هر برنده ۳۰۰ تا ۵۰۰ افغانی جایزه به‌صورت کریدیت کارت اهدا می‌شود.
مسوول این نهاد، در بخشی از صحبت‌هایش به خبرگزاری بانوان افغانستان، اضافه میکند: «میزان شرکت‌کننده‌‌های سرزمین دانش در ابتدا کم بود؛ اما اکنون با برگزاری هشتمین دور از مسابقه‌های این نهاد، به بیش از ۴۰ دختر از سراسر افغانستان، شرکت می‌کنند».
او انگیزه‌ی دختران برای مطالعه را ستودنی دانسته و آنان را «قهرمان» می‌نامد.
حریر*، داستان‌نویس و مدیر برنامه‌های فرهنگی «سرزمین دانش»، در گفت‌وگو با خبرگزاری بانوان افغانستان، ایجاد چنین فرصت‌هایی برای دختران افغانستانی را «ارزش‌مند» دانسته و مطالعه‌ی کتاب را فرصتی برای «ارتباط بهتر» و یادگیری مهارت‌های جدید می‌داند.
او می‌گوید: «این فرصت‌ها می‌توانند به افزایش اعتماد به نفس و ارتقای جای‌گاه اجتماعی دختران در جامعه کمک کنند. اوضاع کنونی افغانستان انگیزه و امید همه، به‌ویژه دختران، را از بین برده است. سرزمین دانش، این فرصت را ایجاد کرده تا امید آنان برای پیش‌رفت تا حدی جان بگیرد».
دوره‌های کتاب‌خوانی به حریر کمک کرده است تا نه‌تنها دایره‌ی مطالعه‌اش گسترده‌تر شود، بلکه از دیدگاه‌های مختلف دیگر دختران نیز بهره‌مند گردد. حریر می‌افزاید: «در این‌جا یاد گرفتم که حتا اگر برای دور بعد پذیرفته نشوم، یا برنده‌ی یک دور نباشم، فرصت دارم تا بیش‌تر تلاش کنم».
نجلا رفیع*، دانش‌آموخته‌ی رشته‌ی حقوق و علوم سیاسی از دانش‌گاه بلخ است. او که همانند هزاران دختر افغانستانی دیگر از آموزش رسمی و کار توسط طالبان محروم شده، راه‌اندازی دوره‌های کتاب‌خوانی «دانش‌لند» را فرصتی برای رشد فرهنگ مطالعه در افغانستان می‌داند.
او که به‌طور منظم در هر دوره شرکت میکند، در گفت‌وگو با خبرگزاری بانوان افغانستان، می‌گوید: «این برنامه‌ی مفید و آموزنده از یک سو باعث ایجاد رقابت سالم و تشویق شرکت‌کننده‌ها می‌شود و از سوی دیگر سطح آگاهی و دانش افراد جامعه، به‌ویژه دختران، را افزایش می‌دهد».
نجلا، کتاب‌هایی که برای مطالعه از سوی «سرزمین دانش» انتخاب می‌شود را «بسیار مفید» و «کاربردی» می‌داند و می‌گوید: «این کتاب‌ها می‌توانند برای موفقیت و رشد فردی دختران بسیار مفید باشند».
خانم عباسی مبارزه برای حقوق زنان و دختران را از زمانی‌که در ایران مهاجر بود، آغاز کرد. او در دوران دانش‌آموزی در این کشور به فعالیت‌های مدنی پرداخت. پس از بازگشت به افغانستان و آغاز دوره‌ی دانش‌جویی نیز تلاش کرد از زنان و دختران افغانستانی حمایت کند. عباسی می‌گوید: «می‌خواهم به مردم نشان بدهم که یک دختر نیز می‌تواند همانند یک مرد قوی باشد، مستقل باشد و مهارت‌های گوناگون را بیاموزد؛ زیرا دختران افغانستانی از سوی فرهنگ، جامعه و خانواده به حاشیه رانده شده‌اند و اکنون از سوی طالبان از همه‌ی ابعاد زندگی محروم شده‌اند».
او نقش زنان در تغییر دیدگاه جامعه را مهم می‌داند و می‌گوید که زنان باید یاد بگیرند تا چگونه صحبت کنند. آنان، بدانند چه چیزهایی برای‌شان ارزش‌مند و تاثیرگذار است.
خانم عباسی، با راه‌اندازی «دانش‌لند» به دنبال ایجاد اندیشه‌ی «انتقادی» در میان زنان جامعه است. او باور دارد که از طریق مطالعه‌ی کتاب، زنان می‌توانند به خودآگاهی و خودباوری برسند. «کتاب بر بینش و طرز فکرشان تاثیر می‌گذارد، زیرا زنان مادر هستند و در نحوه‌ی تربیت فرزندان‌شان نقش دارند. یک زن آگاه، فرزندی مفید برای جامعه پرورش می‌دهد».
مسوول «سرزمین دانش»، خطاب به سایر زنان افغانستانی می‌گوید: «زنی که تلاش میکند برخلاف باورهای کلیشه‌ای علیه زنان گام بردارد، یک قهرمان است».
او می‌گوید که به دلیل کم‌بود بودجه و نیروی انسانی، برنامه‌های این نهاد ویژه‌ی دختران در داخل افغانستان است؛ اما برنامه دارد تا در آینده دامنه‌ی فعالیت‌های «سرزمین دانش» را گسترش دهد.
خانم عباسی، اضافه میکند: «برنامه داریم که بتوانیم دختران افغانستانی محروم از آموزش در کشورهای ایران و پاکستان را نیز پوشش دهیم؛ اما دختران افغانستانی مقیم ایران می‌توانند در کلاس‌های خودباوری، مهارت‌های زبانی و سایر دوره‌ها شرکت کنند، در حالی که دختران در افغانستان از این مزیت‌ها محروم هستند».
با این حال، مسوول این نهاد از زنان و دختران می‌خواهد تا تسلیم نشوند. او می‌افزاید: «نسل‌های بعدی زیر دست‌های ما بزرگ می‌شوند. محدودیت‌ها فرصتی برای رشد شما هستند. از این چالش‌ها به عنوان فرصت استفاده کنید. من انرژی و انگیزه‌ی بالای دختران را دیده‌ام و می‌خواهم که خودشان را باور داشته باشند و در ارتقای ظرفیت خودشان تلاش کنند».
حدود یک هزار و ۱۵۱ روز از بسته شدن دروازه‌های مکتب بر دختران بالاتر از صنف ششم می‌گذرد. خانم عباسی، در پیامی از دختران می‌خواهد تا تسلیم شرایط نشده و هدف‌ها و آرزوهای‌شان را فراموش نکنند.
