وقتی غیرت مردانه گل می‌کند

گزارشگر: فرشته کریمی

هرات شهریست که به عنوان پایتخت فرهنگی افغانستان شناخته می‌شود اما برخی از شهروندان این شهر با گذشت 15 سال از نظام مبتنی بر ارزش‌های دموکراسی و آزادی بیان هنوز از ذکر نام مادر، همسر و خواهر  خویش خود داری می‌کنند، برخی از شهروندان هرات به این باور اند که نام مادر و اعضای خانواده مانند ناموس شان است و باید مانند ناموس محفوظ و پنهان بماند، عده‌ای از مردان برای پیدا نمودن نام مادر رفیق ویا دوست خویش در این شهر شرط بندی می‌کنند و در برخی از موارد ذکر نام مادر در یک جمع باعث جنگ و نزا می‌شود، شمار دیگری از شهروندان می‌گویند افرادیکه در شهر زندگی‌کنند با ذکر نام مادر شان مشکلی ندارند اما شمار زیادی از مردمی که در ولسوالی‌ها و روستاها زندگی می‌کنند نظر به دلایل مختلف از ذکر نام مادر، همسر و خواهر خود ابا می‌ورزند.

نام زن و مادر در پوش‌های هفت زین

بلال بارکزاد یک تن از شهروندان هرات سنتی بودن جامعه را عامل عمده عدم ذکر نام زنان در اجتماع عنوان می‌نماید آقای بارکزاد گفت:” متاسفانه هرات شهریست که لایه‌های اصلی آن را تفکرات سنتی تشکیل داده است و از طرف دیگر هیچ دلیل و استدلال محکم دینی و عقیدتی در خصوص ذکر نام مادر وجود ندارد فقط همان فرهنگ و رسم و رواج مردم است که از ذکر نام مادرشان خود داری می‌کنند.”

 آقای بارکزاد اضافه نمود:” عدم ذکر نام مادر برای این نسل فعلی ما میراث مانده است و گفته شده کاری که ریش سفیدان ما انجام داده اند در برخی از مکان‌های هرات باید سایرین نیز انجام دهند و به نحوی زن را در پوش‌های هفت زین پنهان کردند که مبادا به ننگ و ناموس شان آسیبی وارد شود.”

فقر دانش، نام مقدس مادر  را نامرئی ساخته است

عبدالله سلجوقی یک تن از روزنامه نگاران هرات به این باور است که اندیشه زن ستیزی و تبعیض جنسیتی طی سال‌های متمادی باعث گردیده که زنان در هرات از حقوق اولیه شان بی نصب بمانند.

آقای سلجوقی می‌گوید:” تفکر زن ستیزانه از زمان حکومت سیاه طالبان در ذهن مردان افغانستان رسوب کرده است و این گرایش‌های زن ستیزانه را در گام نخست می‌توانیم در روستاها تماشا کنیم، مردم روستا نشین ذکر نام مادرشان را در یک جمع مردانه ننگ و افت شخصیت می‌پندارند و این مسئله را می‌شود بیشتر در روستاها مشاهده کرد در حالی‌که طی سال‌های اخیر با وجود رشد فکری شهروندان، افرادیکه در شهرها زندگی می‌کنند با ذکر نام مادر، خواهر و همسر شان مشکلی ندارند، چون رسانه‌ها  تاثیرات زیادی در بارور ساختن تفکرات و اندیشه‌های شهر نشینان داشته اند.”

آقای سلجوقی اضافه نمود؛ بلند بردن سطح دانش و آگاهی مردم روستا با توجه به این که اکنون ما درعصر تکنالوژی و فناوری زندگی‌کنیم می‌تواند مشکل این تبعیض جنسیتی را حل نماید، به گونه مثال همین اکنون در برخی از روستاهای هرات وقتی یک مرد می‌رود برای همسر خود شناسنامه بگیرد اجازه نمی‌دهد تا عکس همسرش را به روی شناسنامه چاپ کنند و یا در برخی از موارد دیگر دیده شده است عده‌ای از مردان به حدی با این موضوع مشکل دارند که نام اصلی همسر شان را در شناسنامه ذکر نمی‌کنند.

ذکر نام همسر و مادر روستانشینان را خشمگین می‌سازد

کنشکا رفیعی یک تن از شهروندان هرات، چشم دید خود را نسبت به حساسیت روستانشینان هرات در خصوص ذکر نام مادر و همسر چنین بیان نمود:” زمانیکه بچه بودم در یکی از روستاهای ولسوالی انجیل هرات زندگی می‌کردیم و خوب به یاد دارم اوایل پیروزی بعد از حکومت طالبان بود که موسسه‌های خارجی به مردم دهات گندم به اساس تعداد اعضای خانواده شان کمک می نمودند.

وقتی در یکی از دهات از یک نفر پرسیده بودند چند نفر هستید و نام زن تان چیست؟

طرف مقابل خشمگین شده بود و تا جایی که جاداشت مسئول ثبت نام موسسه را لت و کوب نموده بود که تو چرا نام زن مرا می‌پرسی؟

فرهنگ خجالت کشیدن از نام زن و خود زن در جامعه ما یک فرهنگ قبیله‌ای بوده است.

بنا براین باید با این فرهنگ به شیوه درست آن مقابله کرد تا با افتخار بتوانیم نام مادران و خواهران مان را در اجتماع یاد کنیم و از حضور شان در جامعه شرمسار نباشیم.”

در همین حال عده‌ای از شهروندان هرات هنگام وفات مادر شان نام وی را بر روی کارت تشییع جنازه و سنگ قبر درج نمی‌کنند، و بجای ذکر نام وی، مثلا می‌نویسند نسبت وفات والده احمد.

از سویی دیگر یافته‌های نظرسنجی آنلاینی که از طریق فیس‌بوک انجام داده‌ام نشان می‌دهد؛ 68 درصد شهروندان هرات از ذکر نام مادر شان خجالت نمی‌کشند،دو درصد از اشتراک کنندگان در نظر سنجی آنلاین گفتند از ذکر نام مادر شان خجالت می‌کشند، سه  درصد از کاربران نظر خاصی نداشتند و 17 درصد  از کابران فیس‌بوک در هرات حاضر بودند تا نام مادر شان را در جامعه بدون شرم و خجالت ذکر کنند.

اسلام ذکر نام مادر را جایز می‌داند

شماری از عالمان دین و استادان دانشکدۀ شرعیات دانشگاه هرات به این باور اند که جامعه ما یک جامعه اسلامی است و شهروندان کشور به آموزه‌های دین اسلام عمل نمی‌کنند.

عبدالرحمن سلیم عالم دین و استاد دانشکدۀ شرعیات دانشگاه هرات گفت:” در کشور ما عرف و عنعنات افغانی را با مسایل دینی مخلوط نموده اند، متاسفانه رسم و رواج‌های سنتی بر فرهنگ دینی در هرات می‌چربد، ذکر نام مادر در اجتماع که مردم کشور ما آن را شرم و ننگ می‌دانند هیچ ریشه و بنیاد دینی، عقلی و مذهبی ندارد ولی یک عرف و فرهنگ ناپسند است، عده‌ای از مردان فکر می‌کنند همان گونۀ که مادر، همسر و خواهر جز نوامیس می‌باشند ذکر نام خواهر و مادر هم ازجمله همین نوامیس است، همانگونه که فکر می‌کنند زنان نباید عریان وارد جامعه شوند، نام خانم‌ها عورت است و نباید آشکار شود در حالیکه در صدر اسلام ما شاهد بودیم نام حضرت عایشه که بهترین همسر حضرت محمد (ص)  است بارها ذکر شده است و آن حضرت می‌گفتند ام ‌المومنین عایشه صدیقه، ام‌ المومنین خدیجه الکبرا، و مثلا دختر پیامبر حضرت فاطمه این چند نام مصداق خوبی است از عدم تبعیض جنیستی در دین اسلام که حتی پیامبر بزرگ اسلام هم از ذکر نام همسر و دختر خویش خود داری نمی‌کردند.”

آقای سلیم چشم دید خویش را از یک فرد تحصیل کرده چنین بیان می‌کند:” چندی پیش یک جوانی که تازه از دانشکدۀ طب فارغ التحصیل گردیده بود و عملا یک داکتر است، وقتی می‌خواست صحبت کند نمی‌گفت خانم من.

 می‌گفت نفری من و این نشان می‌دهد حتی اصطلاحاتی که صراحت داشته باشد در مورد نام زن این فرد تحصیلکرده استفاده نمی‌کرد.”

ذکر نام زن و مادر از نگاه حقوق جایز می‌باشد

شماری از آگاهان مسایل حقوقی ذکر نام زنان را در شناسنامه و جامعه  حق هر مادر، همسر و خواهر می‌دانند و نام بردن اسم زنان را جز هویت شان عنوان می‌کنند.

داوود عرفان استاد حقوق و علوم سیاسی در دانشگاه آسیا هرات می‌گوید؛ نام خود زن باید در شناسنامه‌اش نوشته شود و بر اساس قواعد جهانی حقوق بشری عدم ذکر نام زنان در جامعه مصداق تبعیض جنیستی است اما مشخصا حقوق افغانستان در این باره سکوت کرده است.”

آقای عرفان می‌افزاید؛ اگر نام خود زن در شناسنامه ذکر نشود جرم نیست ولی کسی هم حق ندارد تا بر زنان تحمیل کند که از ذکر نام شان خود داری نمایند.

با این وجود شماری از جامعه شناسان می‌گویند در هیچ کجای دنیا دیده نشده که کسی از ذکر نام مادر خویش خجالت بکشد یا برایش شرم آور باشد به جز کشور ما افغانستان، و این مسئله  نوعی تفکیک جنسیتی است که تبعات بدی برای آینده خانم‌ها در کشور به همراه دارد.

احمد حامد وحیدی استاد جامعه شناسی در دانشگاه هرات اظهار داشت:” حساسیت‌های جامعه افغانی نسبت به ذکر نام زنان و از سویی دیگر بلد شدن نام مادر و همسر دربین مردان، مخصوصا طیف جوان جامعه ما به یک نوع مزاح تبدیل شده که خیلی‌ها از ذکر نام مادر خویش ابا می‌ورزند.”

آقای وحیدی افزود:” در اداره‌های دولتی هرات وقتی یک مرد می‌خواهد مادر و یا همسر خویش را در یک بست کاری ثبت نام کند، زمانیکه نام مادر و یا همسرش پرسیده می‌شود در یک جمع، مرد یک مکث کوتاهی می‌کند بعدا آهسته اسم مادر یا همسر خویش را بیان می‌نماید که این خود نوعی تبعیض و تفکیک جنسیتی است و در هیچ کجای دنیا این چنین حساسیت‌های بی موردی وجود ندارد.”

آقای وحیدی تبعات عدم ذکر نام زنان در جامعه را چنین عنوان کرد:” وقتی نام زنان در جامعه ما ذکر نشود زنان کشور ما از تسهیلات و رفاه عامه کمتر مستفید می‌شوند و از سوی دیگر روان اجتماعی را تحت تاثیر قرار می‌دهند و همینطور محدودیت‌های دیگر برای زنان مانند عدم دسترسی به تحصیل، عدم دسترسی به خدمات صحی و …  می‌تواند بانوان را ازکاروان ترقی عقب نگهدارد.”

کمتر کشوری را در دنیا می‌توان یافت که شهروندان آن از ذکر نام مادر، همسر و خواهر خویش خجالت بکشند، دیده شود که چه زمانی این معضل هویتی از بین خواهد رفت.