آیا پرده‌نشینی زنان رهبران افغانستان پایان یافته؟
منبع: بی بی سی فارسی
بار اول نبود که محمد محقق، از رهبران سیاسی افغانستان و درس‌خوانده مکاتب مذهبی، در صفحات اجتماعی با همسرش عکس نشر می‌کرد، اینبار اما نشر عکسی از او با یکی از چهار همسرش در جریان سفرش به ترکیه با موجی از واکنش‌های گوناکون روبه‌رو شد. تا حدی که او را مجبور کرد به پاسخ “اعتراض”ها بپردازد.
محمد محقق، معاون دوم رئیس اجرایی افغانستان و رهبر حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان که به عنوان یک شخصیت مذهبی در میان شیعیان این کشور نیز شناخته می‌شود، چند روز پیش با چند شخصیت سیاسی دیگر افغانستان به ترکیه سفر کرد، برای دیدار با ژنرال دوستم و شرکت در مراسم نامزدی پسر او.
آقای محقق در صفحه فیسبوکش عکس‌هایی از دیدارش از آرامگاه مولانا جلال‌الدین محمد بلخی در قونیه هم نشر کرد که در میان آن چند عکس از او و همسرش هم دیده می‌شود.
برای جامعه سنتی و محافظه‌کار افغانستان نشر عکس با اعضای زن خانواده، به خصوص عکس زنان جوان خانواده در صفحات اجتماعی یک تابو تلقی می‌شود. اما وقتی این تابو از سوی یک رهبر سیاسی و یک “شیخ” شکسته می‌شود، بیشتر اهمیت پیدا می‌کند و مورد توجه قرار می‌گیرد.
حق نشر عکسMOHAQEQ/FBبرخی از طرز پوشش همسر آقای محقق انتقاد کرده‌اند.
آقای محقق در صفحه فیسبوکش به پاسخ این انتقاد نوشته، از این که در ترکیه بودند، همسرش حجاب ترکی به تن داشته و این به قول آقای محقق “کاملا شرعی است”.
او در ادامه پاسخش به کسانی که به طرز پوشش همسر او انتقاد کرده بودند، نوشته: “اگر کمى چاق‌تر است، شما چشم‌هاى‌تان را اصلاح کنید و با ذره‌بین نگاه نکنید، شما هم که بحمدالله مسلمانید و خواهر و مادر دارید”.
آقای محقق که در بسیاری از سفرهایش حداقل یکی همسرانش را با خود میبرد، او در بخشی از پاسخ برای کسانی که از این کار او انتقاد کرده‌اند، نوشته که این کار را به دلیلی می‌کند که پیامبر اسلام هم همسرانش را با خود به سفر میبرد و دیگر این‌که “امام حسین خانم خود (را) درسفر کربلا با خود برد”.
چندهمسری با آنکه در دین اسلام با شرایط خاصی برای مردان جایز است، در جامعه شهرنشین افغانستان چندان معمول نیست و نسل نو بارها در مخالفت با چندهمسری با موافقان آن بحث و جدل داشته‌اند.
چندهمسری آقای محقق هم مورد توجه و موضوع بحث و انتقاد برای برخی‌ها بوده است. آقای محقق در پاسخ به آنان هم نوشته: “خلاف شرع نیست، اختیار دارم زندگى شخصى من است به دیگران مربوط نمی‌شود. در افغانستان کدام مانع عرفى هم نیست”.
”غیرت افغانی ”یا فرهنگ مردسالارانه
به گفته جامعه‌شناسان، زن هنوز در افغانستان در اکثر موارد به عنوان جنس دوم و مایملک مردشناخته می‌شود. حضور زن و حتی اسم بردن از اعضای زن خانواده در بیشتر موارد “شرم” پنداشته می‌شود.
نذیر فرهنگ، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه می‌گوید حضور زنان در کنار رهبران سیاسی می‌تواند تاثیر مثبتی بر مردم عادی بگذارد.
حق نشر عکسGETTY IMAGES
به گفته آقای فرهنگ رهبران سیاسی و مذهبی در جامعه سنتی مثل افغانستان الگوهای مرجع هستند و برای شکستن تابوی حضور زن در کنار مرد در جامعه مردسالار افغانستان می‌توانند نقش عمده‌ای داشته باشند.
این جامعه‌شناس بر این باور است که واکنش‌ها در فضای اجتماعی نسبت به حضور همسر یک رهبر در کنارش، بیشتر به دلیل “شوک فرهنگی” و ریشه در تاخر فرهنگی جامعه افغانستان دارد.
در همین حال شماری بر این باورند که کارهای نمادین راه و چاره اصلی مشکلات فراوان زنان افغانستان نیست، بلکه کارهای عملی بیشتر باید صورت بگیرد.
نورجهان اکبر، مسئول “انجمن دختران رابعه” است؛ نهادی برای نویسندگان زن که برای برابری جنسیتی در افغانستان می‌نویسند.
او می‌گوید: “به نظر من سهم‌گیری زنان در اجتماع و در محیط سیاسی در صورت قابل ستایش است که زن نه تنها به عنوان خانم فلان مرد و مادر فلان مرد، بلکه به عنوان انسان‌های مستقل هویت داشته باشد”.
به نظر خانم اکبر، عکس گذاشتن با اعضای زن خانواده گام خوبی از سوی رهبران است اما بسنده نیست.
زنان خانواده؛ یک‌پرده پنهان‌تر از مردان
حضور و فعالیت زنان در کنار رهبران سیاسی افغانستان هرچند کمتر اما با پیشینه است. شروع آن به گونه برجستهتر به زمان پادشاهی امان‌الله خان (۱۹۱۹-۱۹۲۹) برمی‌گردد.
امان‌الله خان شاه تجددگرای افغانستان، نخستین رهبری بود که همسرش ثریا طرزی تقریبا همیشه در کنارش دیده می‌شد.
حق نشر عکسAFGHAN NATIONAL ARCHIVEپس از آن سردار محمد داوود خان در جریانی که نخست‌وزیر افغانستان بود، (۱۹۵۳) اقدام به رفع حجاب کرد و همسرش برای نخستین بار در کنارش دیده شد.
تا زمان روی‌کار آمدن حکومت حامد کرزی و حتا پس از آن، زنان رهبران سیاسی افغانستان همیشه یک پرده پنهان‌تر از مردان بوده‌اند. زینت کرزی، همسر آقای کرزی هم در جلسات سیاسی و اجتماعی در کنار او دیده نشده است. با وجودی آنکه او یکبار با بی‌بی‌سی حاضر به مصاحبه شد.
محمد اشرف غنی، رئیس‌جمهوری کنونی افغانستان اما از نخستین روز ریاست‌جمهوری‌اش، رولا غنیهمسرش را در کنارش داشته است. دفتر بانوی اول افغانستان حالا فعال است و در نشست‌های مختلف سیاسی و پخش پیام‌های مناسبتی بانوی اول افغانستان دیده می‌شود.
حق نشر عکسASHRAF GHANI/FBبه نظر می‌رسد در طرز نگرش جامعه و همین‌طور رهبران سیاسی و سنتی افغانستان در چند سال گذشته نسبت به زنان و حضورشان تغییر آمده است.
چند هفته پیش عطامحمد نور، والی بلخ و رئیس اجرایی حزب جمعیت اسلامی هم به مناسبت روز مادر در افغانستان، برای نخستین بار عکسی را با مادر، پسر و دخترش در صفحه فیسبوکش نشر کرد.
آقای نور در این مورد به بی‌بی‌سی گفت به دلیل درگیری‌هایی که دارد کمتر از زندگی خصوصی‌اش در صفحات اجتماعی عکس می‌گذارد اما عکس مادرش را نشر کرد تا نشان دهد که “به زن به عنوان نیم پیکر جامعه” احترام دارد.
آقای نور گفت: “احترام به زن که نیم پیکر جامعه را تشکیل مى‌دهد، سنت پیامبر است. نقش زن در زندگى مرد اساسى و تعیین کننده است. هر مرد توانا در دامان یک زن پرورش یافته و عقب پیروزى یک مرد توانمند حتما یک زن بوده است.”
حق نشر عکسA.M.NOOR/FBوالی بلخ، از رهبران سیاسی با پیشینه “جهادی” افغانستان که پس از سرنگونی حکومت طالبان وارد میدان سیاسی افغانستان شد، ظاهرش را نیز مطابق زمان تغییر داد. کرتی پتلون (کت و شلوار) پوشید و نکتایی (کراوات) زد و شعار دموکراسی و حقوق بشر سرداد. حالا اما می‌گوید: “او مرد عمل است نه شعار.”
همسر والی بلخ در جلسات رسمی یا اجتماعی در کنار او دیده نشده است. اما آقای نور می‌گوید “پیروزی‌های امروزش” بدون همسرش ناممکن بود.
“نقش خانمم در زندگى اجتماعى و سیاسى‌ام خیلى ارزنده بوده است و موفقیت امروزى‌ام را مدیون حوصله و بردبارى، پیشنهادات و مشورت‌هاى خوب همسرم چه در زندگى اجتماعى و چه در سیاست مى‌دانم”.
گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی، که از احزاب محافظه‌کار و مذهبی افغانستان به‌شمار می‌رود، پس از امضای توافقنامه صلح با دولت افغانستان به کابل آمد و چند سخنرانی داشت.
حق نشر عکسARGاو حتی در یک اجتماع زنان در مورد حقوق زنان حرف زد و گفت که “رسم و رواج‌ها” حقوق زنان را پامال کرده و آنها حتی از حق انتخاب همسر محروم‌اند.
یک منبع نزدیک به خانواده آقای حکمتیار به بی‌بی‌سی گفت که همسر و دختر آقای حکمتیار در روز حضور و سخنرانی در ارگ ریاست‌جمهوری افغانستان هم با صورت‌های پوشیده در صف عقبی او نشسته بودند.
در چند مورد دختران ژنرال دوستم، معاون اول رئیس‌جمهوری افغانستان هم در کنارش حضور داشته‌اند و فعالیت‌های اجتماعی انجام داده‌اند.
در یک مورد، فخریه عبدالله، همسر عبدالله عبدالله هم هنگام رای‌دهی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۰۹ در کنارش دیده شده است.
افغانستان هنوز از کشورهایی است که بیشترین آمار خشونت علیه زنان در آن به ثبت می‌رسد و به عنوان یکی از بدترین کشورها برای زنان شناخته می‌شود. اما آیا حضور ولو محدود و معدود زنان خانواده رهبران افغانستان می‌تواند نشان‌دهنده بهبودی وضعیت زنان و اهمیت‌شان در جامعه افغانستان باشد؟
نورجهان اکبر که چند سال تجربه مبارزه برای حقوق زنان در افغانستان را دارد، به این باور است که “مردان سیاست‌مداری که سال‌ها حقوق زنان را نقض کردند، حالا شاید می‌خواهند با گرفتن یک عکس از مسئولیت‌های خود در مقابل شهروندان زن شانه خالی کنند.”
به نظر او این باید آغاز “مبارزه” باشد، نه پایانش و از مردان سیاسی تغییر سیستماتیک در وضعیت زنان افغان خواسته شود.
حق نشر عکسA.R.DOSTUM/FB
