اعتراض حق‌خواهی «مریم»؛ از صنف درس تا خیابان‌های قندوز

مریم، آموزگاری در قندوز، روزگاری با عشق و علاقه به آموزش دختران مشغول بود. در جامعه‌ای سنتی، او از بام تا شام برای ترویج آموزش دختران تلاش می‌کرد؛ اما با روی‌کار آمدن دوباره‌ی طالبان، نه تنها شغل‌اش را از دست داد، بلکه مجبور به خانه‌نشینی و کنار گذاشتن هدف‌های خود برای ایجاد تغییر شد. باوجود تهدیدها و فشارها، مریم تصمیم گرفت که صدای عدالت‌خواهی‌اش را از میان محدودیت‌ها بلند کند و به خیابان بیاید. اکنون، با این‌که با مشکل‌های اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کند، هم‌چنان به اعتراض‌های خود ادامه می‌دهد.

مریم پنجشیری، از ساکنان قندوز، پیش از به قدرت رسیدن طالبان، چهار سال در این ولایت آموزگار بود. او در جامعه‌ای به‌شدت سنتی و در میان خانواده‌هایی که با آموزش دختران مخالف بودند، تلاش می‌کرد تا یادگیری علوم عصری را برای دختران عادی‌سازی کند.

با روی‌کار آمدن طالبان در آگست ۲۰۲۱، با‌وجود محدودیت‌های شدید، به کار خود ادامه داد. هر روز لباس‌های سراپا سیاه می‌پوشید و به مکتب می‌رفت. او امیدوار بود که از این طریق بتواند نه تنها به ترویج آموزش ادامه دهد؛ بلکه حضور زنان را در اجتماع حفظ کند.

یک سال با دشواری‌های فراوان به شغل‌اش ادامه داد؛ اما محدودیت‌های روزافزون طالبان هر روز چالش تازه‌ای برای او ایجاد می‌کرد. مریم می‌گوید که مکتب فاصله‌ی زیادی از خانه‌اش داشت و به‌همین دلیل هر روز با استفاده از وسایل نقلیه‌ی عمومی به مکتب می‌رفت.

با گذشت یک سال، فضای عمومی برای مریم تنگ‌تر شد و حضور جنگ‌جویان و کارکنان «امر به معروف و نهی از منکر» در قندوز سنگین‌تر گردید. خانم پنجشیری که برای رفتن به مکتب از «ریکشا» استفاده می‌کرد، در ایست‌های بازرسی بارها با این پرسش روبه‌رو می‌شد که چرا بدون محرم شرعی (همراه مرد) سفر می‌کند. این آموزگار افزود که این افراد به رفت‌وآمد مداوم او توجه کرده بودند و به‌همین دلیل هر روز سوال مشابهی از او می‌پرسیدند.

مریم می‌گوید که با تکرار این وضعیت، از پدرش خواست تا مدتی او را در مسیر همراهی کند. به گفته‌ی این آموزگار، انتظار داشت که با چند روز همراهی پدرش، بهانه‌گیری طالبان پایان یابد؛ اما پس از مدتی، پدرش مجبور بود به کارهای خود رسیدگی کند و نمی‌توانست هر روز دخترش را در مسیر مکتب همراهی کند. بنابراین، مریم مجبور شد مسیر خانه تا مکتب را به تنهایی طی کند. با این اتفاق، مزاحمت‌های کارکنان وزارت «امر به معروف» طالبان بار دیگر آغاز شد.

طالبان در ابتدا سفرهای بیش از ۷۲ کیلومتر را برای زنان بدون محرم شرعی ممنوع کرده بودند؛ اما در بسیاری از موردها، جنگ‌جویان و محتسبان این گروه در فاصله‌های کوتاه‌تر از آن نیز مانع رفت‌وآمد زنان و دختران شده‌اند.

زنان و دختران بارها گزارش داده‌اند که حتا در مسیرهایی کوتاه‌تر از حد تعیین‌شده نیز با محدودیت‌هایی از سوی طالبان مواجه شده‌اند. دفتر نمایندگی سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما)، نیز در گزارش خود تایید کرده است که طالبان ممنوعیت سفر و گشت‌وگذارهای کم‌تر از ۷۲ کیلومتر را بر زنان اعمال کرده است.

از سوی دیگر، فعالیت‌های مدنی بانو پنجشیری سبب شد که محیط کار برایش تنگ‌تر شود. او می‌گوید که هم‌کاران و مدیر مکتب از فعالیت‌های اعتراضی که علیه طالبان سازمان‌دهی می‌کرد، آگاه شدند. آنان از مریم خواستند که استعفا دهد. این آموزگار اضافه می‌کند که مدیر و هم‌کارانش از ترس این‌که مبادا به‌خاطر فعالیت‌های اعتراضی او طالبان برای مکتب مشکلی ایجاد کند، او را تحت فشار گذاشتند که مکتب را ترک کند.

فشارهای ناشی از اداره‌ی مکتب، خانواده و سختی مسیر، سرانجام مریم را وادار کرد که شغل‌اش را ترک کند.

محدودیت‌های طالبان، مریم را به یک معترض تبدیل کرد. فعالیت‌های مدنی او به دوره جمهوری بازمی‌گردد، زمانی‌که در برنامه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی شرکت می‌کرد. برخی از این برنامه‌ها را خودش راه‌اندازی و مدیریت می‌کرد.

با به قدرت رسیدن طالبان در آگست ۲۰۲۱، فعالیت‌های مدنی مریم پررنگ‌تر شد. او به عنوان آموزگار و فعال مدنی، نمی‌توانست ممنوعیت آموزش دختران و خانه‌نشینی زنان را بپذیرد. به‌همین دلیل، همراه با شماری از زنان و دختران دیگر به اعتراض پرداخت.

آنان با شعار «نان، کار و آزادی» به خیابان آمدند و به طالبان «نه» گفتند. نه به محدودیت‌ها، خانه‌نشینی، و حذف سیستماتیک از جامعه. مریم و دیگر زنان می‌خواستند به طالبان نشان دهند که حذف زنان از جامعه، پس از دو دهه، دیگر به سادگی دوران نخست حکومت این گروه نیست.

خانم پنجشیری و دیگر زنان، چندین بار برای راه‌پیمایی به خیابان آمدند؛ اما طالبان به‌زودی اعتراض‌های خیابانی آنان را با تیراندازی هوایی، آب‌پاشی، ضرب‌وشتم و حتا بازداشت و زندانی‌کردن برخی از معترضان سرکوب کردند. مریم، اضافه می‌کند که طالبان به‌جای توجه به خواسته‌های مدنی‌شان، اعتراض‌شان را با خشونت پاسخ دادند.

با وجود این‌که طالبان هرگونه تجمع و راه‌پیمایی را ممنوع کرده‌اند، زنان و دختران معترض، از جمله مریم، برای ابراز مخالفت با فرمان‌های این گروه به روش‌های دیگری روی آوردند. آنان اعتراضات خود را از خیابان به مکان‌های سربسته منتقل کردند. خانم پنجشیری، با این‌که اکنون شغل‌اش را از دست داده و از سوی طالبان تهدید شده که نباید فعالیت‌های اعتراضی داشته باشد، هم‌چنان به برگزاری گردهمایی‌های اعتراضی ادامه می‌دهد.

مریم هر از گاهی با تعدادی از دختران دیگر در قندوز، برنامه‌های اعتراضی برگزار می‌کند و ویدیوهایی را که از جریان این برنامه‌ها ضبط کرده است، با رسانه‌ها به اشتراک می‌گذارد.

مریم این وضعیت را بهانه‌گیری از سوی طالبان می‌داند و می‌گوید که این گروه با هر وسیله‌ای تلاش می‌کند تا مانع حضور زنان و دختران در جامعه شود. این آموزگار اضافه می‌کند که طالبان و محدودیت‌هایشان باعث شده‌اند او و هزاران دختر دیگر همه‌ی آزادی‌های خود را از دست بدهند.

پس از بی‌کار شدن، او در شرایط دشوار اقتصادی به سر می‌برد؛ اما با این حال، مریم می‌گوید که به مبارزه‌اش ادامه خواهد داد.