از سانسور تا تبعید؛ مبارزه‌ی خبرنگاران زن افغانستانی در برابر معافیت جرایم

دوم نوامبر، برابر با روز جهانی «پایان‌دادن به معافیت از جرایم در برابر خبرنگاران» است. این روز در افغانستان، در حالی فرا می‌رسد که فضای کاری در رسانه‌ها برای خبرنگاران تنگ‌تر شده است. روزنامه‌نگاران زن می‌گویند که آنان در «سایه‌ی محدودیت‌ها، سانسور، ترس و استبداد» به اطلاع‌رسانی ادامه می‌دهند. از طرفی، مرکز حمایت از خبرنگاران گفته که پس از حاکمیت طالبان دست‌کم ۴۴۷ رویداد نقض حقوق روزنامه‌‎نگاران و کارمندان رسانه‌ از جمله سه کشته و ده‌ها مورد تهدید و خشونت و بیش‌تر از ۲۲۰ مورد بازداشت را ثبت کرده است.

ارغوان نوری، روزنامه‌نگار از کابل است. فعالیت‌های بانو نوری بیش‌تر بر بررسی وضعیت حقوق بشر به‌ویژه وضعیت زنان و دختران در حاکمیت طالبان متمرکز شده است.

ارغوان، در صحبتی با خبرگزاری بانوان افغانستان، می‌گوید که در جریان یک سال بارها مورد تهدید قرار گرفته است. باوجود این وضعیت تلاش کرده که به اطلاع‌رسانی ادامه دهد. نوری می‌افزاید که سانسور در رسانه‌های داخلی در سه سال اخیر سبب شد که او تصمیم بگیرد با یکی از رسانه‌های که از خارج افغانستان فعالیت دارد، کار کند.

به گفته‌ی این روزنامه‌نگار، طالبان با تهدید، سانسور را بر رسانه‌های داخلی افغانستان اعمال کرده‌اند. ارغوان می‌افزاید که «هیچ‌ یک» از رسانه‌های داخلی نمی‌توانند نقض حقوق بشری که از سوی طالبان انجام می‌شود را همه‌گانی کنند.

خانم نوری، که تجربه‌ی کار روزنامه‌نگاری از پایتخت را دارد، می‌افزاید که رسانه‌های افغانستان در سایه‌ی سانسور و تهدیدهای طالبان خفه شده است. «امروز رسانه‌‎ها را مجبور کرده که صدای آن‌ها (طالبان) باشند. جنایت و جرمی را که طالبان انجام می‌دهند، پوشش نمی‌دهند. این گروه تنها با زور تفنگ رسانه‌ها را مجبور به سانسور و پیروی از پالیسی خودشان می‌کنند».

او با ابراز ناراحتی تاکید دارد که طالبان با همه‌ی «قوت و توان» آزادی بیان را سرکوب کرده است.

پس از افزایش تهدید‌ها ارغوان نوری، مجبور می‌شود که افغانستان را ترک کند. او اکنون در یکی از کشورهای همسایه زندگی می‌کنند. «خودم از جمله خبرنگارانی هستم که تن به سیاست‌ها و خواست‌های گروه طالبان ندادم. خواستم که واقعیت افغانستان و آن‌چه که این گروه انجام می‌دهند را برای جهان بیان کنم. این مساله سبب شده است که به‌خاطر تهدید، شکنجه و زندان مجبور به ترک افغانستان شوم».

از طرف دیگر، ارغوان بر این باور است که عدم پاسخ‌گو ساختن طالبان در برابر نقض حقوق بشر و آزادی بیان سبب شده که حقوق خبرنگاران هم‌چنان از سوی این گروه نقض شود. او می‌افزاید که هیچ نهادی در افغانستان فعالیت ندارد که از آزادی بیان و خبرنگاران دفاع کند.

*صوفیا نورزی، در بلخ روزنامه‌نگار است. او با اشاره به وضعیت رسانه‌ها در افغانستان می‌افزاید که روزنامه‌نگاری در حاکمیت طالبان یکی از «خطرناک‌ترین» شغل‌ها است.

به گفته‌ی خانم نورزی، کار روزنامه‎نگاری برای یک خبرنگار زن در یک رسانه با چالش‌های زیادی به همراه است. صوفیا می‌افزاید که چالش‌های امنیتی، سانسور، ترس از بازداشت و پی‌گیری نگرانی‌های اساسی آنان است.

صوفیا وضعیت کنونی روزنامه‌نگاری در حاکمیت طالبان را چنین توصف می‌کند: «در شرایط فعلی اگر یک خبرنگار میایه و کار می‌کند به این معنا است که جان‌اش را در کف دست گرفته است. هر لحظه از خانه بیرون می‌شود به این فکر است که آیا دوباره مه سالم به خانه بر می‌گردم؟»

این روزنامه‌نگار تاکید دارد که آنان با خطرها و تهدیدهای جدی از سوی طالبان روبه‌رو استند. وزارت‌های «امر به معروف و نهی از منکر»، اطلاعات و فرهنگ و هم‌چنان اداره‌ی استخبارات این گروه همواره به خبرنگاران در مورد کار شان هشدار می‌دهند.

پرچالش‌ترین کار برای بانو نورزی به عنوان یک روزنامه‌نگار زن، تهیه‌ی گزارش‌های شهری است. او هنگام گفت‌وگو با مردم با مشکل‌های جدی روبه‌رو است. صوفیا باوجود این تهدیدها هم‌چنان به کارش ادامه داده است.

بانو نورزی می‌افزاید که به دلیل فعالیت روزنامه‌نگاری بارها مورد تهدید قرار گرفته و یک بار از سوی جنگ‌جویان طالبان بازداشت شده و به حوزه‌ی امنیتی انتقال داده شده است. پس از نیم ساعت پرس‌وجو بانو نورزی آزاد می‌شود. صوفیا می‌گوید که نگرانی از تکرار این رویداد همیشه همراه‌اش است. «فعلا هم نگران امنیت خود استم. نگرانی مه بیش‌تر ای است که چه زمانی قرار است که شکنجه شوم؟ بازداشت شوم؟».

به گفته‌ی صوفیا، روزنامه‎نگارن به‌ویژه خبرنگاران زن در حاکمیت طالبان از امنیت روانی و فیزیکی برخوردار نیستند.

در همین حال، سازمان حمایت از خبرنگاران افغانستان به مناسبت «روز جهانی پایان‌دادن به معافیت از مجازات جرایم در برابر خبرنگاران» گفته است که طالبان رسانه‌ها و خبرنگاران را «سانسور و تهدید» می‌کنند و «سایه محدودیت و استبداد» را بر فعالیت آنان گسترش داده‌اند.

این سازمان با نشر بیانیه‌ای افزوده که جرایم در برابر روزنامه‌نگاران پس از حاکمیت طالبان افزایش یافته و آمار آن از «حساب» گذشته است.

سازمان حمایت از خبرنگاران افغانستان افزوده است که تقریباً دیگر قانونی، انجمن‌ها و سازمان‌های ویژه‌ای که بتوانند بر جرایم دولتی و غیردولتی علیه خبرنگاران در این کشور نظارت و بررسی کنند، وجود ندارد. «افغانستان که اکنون به یکی از کشورهای پرخطر برای رسانه‌ها تبدیل شده، در این روز صدای جامعه‌ی رسانه‌ای آن تقریباً شنیده نمی‌شود».

هم‌زمان با «روز جهانی پایان دادن به معافیت از مجازات جرایم علیه خبرنگاران»، خبیب غفران، سخن‌گوی وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان هر گونه نقض حقوق خبرنگاران و تهدید در برابر کار روزنامه‌نگاری را رد می‌کند.

او به مناسبت این روز در یک کلیپ تصویری می‌گوید که پس از حاکمیت گروه طالبان بر افغانستان «هیچ قضیه‌ی خشونت» در برابر خبرنگاران به ثبت نرسیده است. او افزوده، شماری از روزنامه‌نگاران که بازداشت شده به فعالیت خبرنگاری آنان مربوط نبوده است.

او ادعا کرده که این وزارت تلاش می‌کند که به مشکل‌های روزنامه‌نگاران رسیدگی کند.

همه ساله از دوم نومبر، به عنوان روز جهانی پایان دادن به معافیت مجازات جرایم در برابر خبرنگاران، گرامی داشته می‌شود تا از یاد و تلاش روزنامه‌نگارانی که جان خود را در مسیر اطلاع‌رسانی و حقیقت‌گویی از دست داده‌اند، قدردانی شود.