روز جهانی دست‌رسی به اطلاعات؛ سه سال سرکوب و اختناق بر رسانه‌های افغانستان

ام‌روز 28 سپتامبر، برابر با روز جهانی دست‌رسی به اطلاعات است. هم‌زمان با این روز برخی از روزنامه‌نگاران زن در افغانستان از دست‌رسی نداشتن به اطلاعات و ایجاد محدودیت‌ها بر کارشان شکایت دارند. شماری از کارشناسان رسانه‌یی می‌گویند که طالبان در سه سال گذشته محیط پر از ترس و خودسانسوری را بر رسانه‌های آزاد و روزنامه‌نگاران حاکم کرده است.

روز جهانی دست‌رسی به اطلاعات، در حالی فرا می‌رسد که رسانه‌های افغانستان پس از حاکمیت طالبان با سانسور روبه‌‎رو اند.

*برشنا سالاری، یکی از صدها خبرنگاری‌ست که در سه سال گذشته باوجود همه‌ی چالش‌ها در زمینه‌ی دست‌رسی به اطلاعات به کاراش ادامه داده است.

این خبرنگار زن، کارمند یکی از رسانه‌های خصوصی در ولایت بلخ است. او همه روز، باوجود محدودیت‌های که به عنوان یک زن متقبل می‌شود، باید به کار روزنامه‌گاری‌اش نیز ادامه بدهد.

سالاری می‌گوید که با گذشت هر روز فضای کاری بر آنان تنگ‌تر و دست‌رسی به اطلاعات نیز برای‌شان دشوارتر می‌شود. این روزنامه‌نگار در این مورد چنین می‌گوید: «دست‌رسی به اطلاعات در کل برای خبرنگاران چی مرد باشد یا زن بسیار محدود شده است».

برشنا می‌افزاید که فضای کار در رسانه‌ها به صورت عموم از سوی طالبان تنگ شده؛ اما به گفته‌ی او، این وضعیت برای زنان سخت‌تر است. او می‌افزاید که خبرنگاران زن در این ولایت به اطلاعات دست‌رسی ندارند. «ولی اگر در کل روی بانوان صحبت بکنیم. متاسفانه در ولایت بلخ ما اصلن به اطلاعات دست‌رسی نداریم».

این خبرنگار می‌گوید که در هنگام گفت‌وگو با مقام‌های دولتی طالبان، آن‌ها سوال‌ها را به گونه‌ی سلیقه‌ای پاسخ می‌دهند. از سوی دیگر، در بیش‌تر گزارش‌ها سوال‌ها و محتوای گزارش‌ها نیز از طرف طالبان و نهادهای مسوول این گروه تعیین می‌شود.

برشنا، برای این‌‎که چگونگی دست‌رسی به اطلاعات را در رسانه‌های تحت حاکمیت طالبان بهتر توضیح دهد؛ یکی از تجربه‌های کاری‌اش را با خبرگزاری بانوان افغانستان شریک کرده است. «روزی برای تهیه گزارش به صحت عامه ولایت بلخ رفته بودم. در مورد دست‌رسی زنان به خدمات صحی در ولسوالی‌های ولایت بلخ گزارش داشتم. متاسفانه از طرف ریاست صحت عامه برای ما گفتند که اگر با مریض‌ها مصاحبه می‌کنی سوال‌ها را ما جور می‌کنیم؛ برت می‌دهیم. همو سوال‌ها را بپرس. سوال بیرونی حق نداری بپرسی. یا وقتی با نماینده‌ی ریاست صحت عامه مصاحبه می‌کردم؛ هر سوال که می‌پرسیدم می‌گفت از این سوال بگذر ما جواب نمی‌دهیم. این نشان می‌دهد که ما چقدر به اطلاعات دست‌رسی داریم».

خانم سالاری می‌افزاید که مقام‌های طالبان بر فعالیت رسانه‌ها کنترول داشته و همواره به خبرنگاران تاکید دارند که حتا «بر ضد نظام ما یک کلمه منفی» هم ننویسید. 

رسانه‌های آزاد و آزادی‌بیان یکی از دست‌‍آوردهای بزرگ نظامی جمهوری در دو دهه‌ی گذشته دانسته می‌شد؛ اما اکنون فعالیت تعداد زیادی از رسانه‌ها پس از حاکمیت طالبان متوقف شد. برخی از خبرنگاران کشور را ترک کرده و تعدادی از روزنامه‌نگاران که در حاکمیت طالبان به کارشان ادامه داده‌اند؛ با سانسور روبه‌رو استند.

ارایه‌ی اطلاعات سانسور شده و ناقض از سوی طالبان 

*فرخنده زازی، یکی دیگر از خبرنگارانی‌ست که با وجود محدودیت‌های طالبان بر فضای آزادی بیان، به کارشان ادامه داده است. او می‌گوید که دست‌رسی به اطلاعات در حاکمیت طالبان تا حدی ناممکن شده است. به گفته‌ی فرخنده، برخی از اطلاعاتی که در اختیار خبرنگاران قرار می‌گیرد سانسور شده و یا نقص است.

زازی به مناسبت، روز جهانی دست‌رسی به اطلاعات در صحبت با خبرگزاری بانوان افغانستان می‌گوید که فضای آزاد رسانه‌ای که پیش از طالبان وجود داشت، اکنون جای خود را به فضای سرکوب و ترس داده است.

این خبرنگار با اشاره به محدودیت‌های عمومی که بر زنان و دختران در سه سال گذشته وضع و اجرا شده است؛ می‌گوید که محدودیت‌های شدیدی بر روزنامه‌نگاران زن اعمال شده است. او می‌افزاید که ورود خبرنگاران زن در بسیاری از نهادها و وزارت‌خانه‌ها از سوی طالبان ممنوع شده است. 

او می‌افزاید: «به عنوان یک خبرنگار زن در افغانستان، دست‌رسی به اطلاعات تحت حکومت طالبان بسیار دشوارتر شده است. طالبان، محدودیت‌های شدیدی بر رسانه‌ها، روزنامه‌نگاران و به ویژه زنان خبرنگار اعمال کرده‌اند. آن‌ها نه تنها فعالیت رسانه‌ها را کنترل می‌کنند؛ بلکه حضور زنان در این عرصه را به شدت محدود ساخته‌اند».

ممنوعیت نشر مسایل حقوق بشری از سوی طالبان

فرخنده زازی، در بخشی از سخنانش می‌افزاید که طالبان پوشش برخی از موضوع‎ها را در رسانه‌های داخلی ممنوع کرده است.

مسایل حقوق بشری و حقوق زنان از سوی طالبان ممنوع شده است و خبرنگاران حق ندارند که موضوع‌ها مرتبط را منتشر کنند.

از سوی دیگر، به گفته‌ی زازی، هیچ‌گونه معلومات و یا اطلاعاتی در این مورد از سوی طالبان با خبرنگاران شریک نمی‌شود. زازی می‌افزاید، در صورتی‌که مسایل حقوق بشری از سوی خبرنگاران بازتاب داده شود؛ روزنامه‌نگار با تهدید جانی روبه‌رو می‌شود. 

*ارغوان، یکی از خبرنگاران دیگر از کابل می‌گوید، رسانه‌های که در افغانستان و با پیروی از سیاست‌ها و قانون‌های طالبان فعالیت دارند؛ نمی‌توانند، مسایل حقوق بشری را پوشش دهد. 

او می‌افزاید که رژیم طالبان به رسانه‌های داخلی دستور داده که مسایل مربوط به حقوق زنان، چون آموزش، بهداشت، کار و یا حتا خشونت‌های خانوادگی را همه‌گانی نکنند.

ارغوان در این مورد به خبرگزاری بانوان افغانستان می‌گوید: «طالبان نشر جنایت‌های را که در قبال مردم به ویژه زنان انجام می‌دهند را ممنوع کرده‌اند. مسایل مربوط به زنان و حقوق بشری که به صورت جدی نقض می‌شود؛ خبرنگاران حقی در همه‌گانی کردن آن ندارند».

وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان، امر به معروف و نهی از منکر و هم‌چنان استخبارات طالبان به رسانه‌ها دستور داده است که نباید موضوع‌های مربوط به حقوق زنان، تشکیل حکومت فراگیر، تروریزم و فقر را پوشش دهند. 

محدودیت‌ها بر فضای دیجیتالی

طالبان، در سه سال گذشته، بر فضای انترنتی و دیجیتالی نیز محدویت‌های را وضع کرده است. از جمله‌ این‌که دست‌رسی مردم به برخی از سایت‌های خبری را محدود کرده است.

فرخنده نیز با اشاره به این مسله می‌افزاید که دست‌رسی خبرنگاران به اطلاعات از طریق آنلاین نیز از سوی طالبان محدود شده است. 

او در این مورد می‌گوید «طالبان هم‌چنین دست‌رسی به اینترنت و منابع دیجیتال را محدود کرده‌اند و بسیاری از وب‌سایت‌ها و منابع خبری به‌خاطر سانسورهای شدید فیلتر می‌شوند. این محدودیت‌ها به ویژه بر کار روزنامه‌نگارانی که می‌خواهند صدای بی‌صدا شدگان را منعکس کنند، فشار بیش‌تری وارد می‌کند».

حاکم‌سازی فضای ترس و خودسانسوری

در همین حال شماری از کارشناسان رسانه‌ای نیز می‌گویند که در سه سال گذشته، دست‌رسی روزنامه‌نگاران به اطلاعات به‌گونه‌ی شدید محدود شده است.

فیصل کریمی، رییس انستیتوت مطالعات و تحقیقات رسانه‌ای افغانستان می‌گوید که طالبان کنترل شدید بر رسانه‌ها دارد و هم‌چنان خبرنگاران به اطلاعات رسمی و دولتی به‌سختی دست‌رسی دارند.

آقای کریمی هم‌چنان می‌گوید که طالبان بر محتوای رسانه‌ها نیز محدودیت‌های وضع کرده است. به گفته‌ی او رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران از پوشش دادن برخی از موضوع‌های حساس مانند حقوق زنان، آموزش دختران، و سیاست خارجی منع شده اند. 

به گفته‌ی رییس انستیتوت مطالعات و تحقیقات رسانه‌ای افغانستان، افزون بر این‌که طالبان فضای پر از سرکوب را بر رسانه‌ها حاکم کرده است؛ خبرنگاران نییز تهدید، ترس، بازداشت و حتا خشونت روبه‌رو هستند.

کریمی با اشاره به عدم دست‌رسی خبرنگاران به اطلاعات از سوی طالبان می‌افزاید که پس از حاکمیت طالبان دست‌رسی روزنامه‌‎نگاران به منبه‌های خبری آزاد و مستقل نیز محدود شده و تعداد زیادی از رسانه‌ها تعطیل یا به‌صورت محدود فعالیت می‌کنند. 

به گفته‌ی کریمی، عدم دست‌رسی خبرنگارن به منبع‌های مستقل سبب شده است که اطلاعات نادرست و غیرشفاف از طریق کانال‌های رسمی منتشر شود.

گفتنی‌ست که طالبان محدودیت‌ها بر خبرنگارن و رسانه‌ها را در سه سال گذشته با شیوه‌های مختلف افزایش داده است.

این گروه، خبرنگاران زن را مجبور کرده که در کارهای رسانه‌ای از پوشش مورد نظر این گروه از جمله پوشیدن ماسک پیروی کنند.

در آخرین مورد، این گروه پخش برنامه‌ی سیاسی را به گونه‌ی زنده ممنوع کرده و هم‌چنان برای رسانه‌ها فهرستی 68 نفره‌ را توضیع کرده که باید در برنامه‌های سیاسی به عنوان مهمان دعوت شوند.