روایتی از بی‌سرنوشتی نظامی پیشین زن در ایران

بیم از برگشت‌داده شدن به کابل، تهدید‌ها و بدرفتاری دولت و مردم ایران با پناه‌جویان افغانستانی و سنگینی سه سال مهاجرت غیرقانونی، خواب را از چشم‌های وجیهه، ربوده است. او افسر پیشین اردوی ملی افغانستان بود که پس از چهار سال فعالیت در نظام کشور و بازگشت دوباره‌ی طالبان در اگست ۲۰۲۱، به ایران پناه برد. وجیهه از بدرفتاری و شرایط دشوار زندگی در این کشور شکایت دارد.

وجیهه نوری، افسر پیشین عملیاتی در نظام افغانستان و دانش‌آموخته‌ی رشته‌ی حقوق و ژورنالیزم است. او مدتی را در رسانه‌های داخلی فعالیت داشته و سپس به هدف دادخواهی و تلاش برای دست‌یابی زنان به حقوق شان آموزش‌های نظامی را فرا گرفته است. او در این مورد به خبرگزاری بانوان افغانستان می‌گوید: «حدود یک سال آکادمی افسران را خواندم و شش ماه به‌صورت تخصصی درس‌‌های کماندو، در کل ۱۸ ماه گذشت تا وارد نظام و اردوی ملی شوم».

پس از سقوط نظام جمهوری، روی کار آمدن دوباره‌ی طالبان و آغاز تلاشی‌های خانه‌به‌خانه در کابل، وجیهه و خانواده‌اش ناگزیر شدند تا به‌خاطر شناسایی نشدن از سوی طالبان، کشور را ترک کرده و به ایران پناهنده شوند. 

برگه‌ی تازه‌ی مهاجرت پیامدهای دشوار و چالش‌های زیادی را برای وجیهه و خانواده‌اش به‌همراه داشته است. آنان یک هفته پس از سقوط کابل، از راه‌های غیرقانونی (قاچاق) وارد خاک ایران شدند. 

وجیهه و خانواده‌‌اش در ایران نیز دور از چشم شهروندان افغانستانی مقیم این کشور زندگی می‌کنند. او در این مورد می‌گوید: «متاسفانه در کشور دوم نیز ما احساس ناامنی می‌کنیم، چون نزدیک افغانستان هستیم و طالب وقتی آدرس ما را دریافت کند جان ما در خطر می‌افتد. می‌ترسم از زمانی‌که طالب بفهمد و آدرسی از ما پیدا کند. آنان می‌توانند ما را شکنجه و زندانی کند. از طرف دیگر ما نگران تک تک اعضای خانواده‌ی خود هستیم و یکی از راه‌های تهدید ما عضو خانواده است. طالبان حتا بالای اعضای خانواده نظامیان رحم نمی‌کند و در مواردی آنان را به قتل می‌رسانند».

این افسر پیشین اردوی ملی افغانستان، می‌گوید؛ کسانی‌که حاکم فعلی کابل هستند (طالبان)، آنان (افسران پیشین نظام به‌ویژه زنان) را نمی‌پذیرند. او می‌افزاید که طالبان، از هر گونه بدرفتاری در مقابل کسانی‌که روزگاری با آنان رو در رو جنگیده‌اند، نمی‌بخشند. وجیهه، آینده‌ی نظامیان پیشین در کشور را نامعلوم و خطرناک عنوان می‌کند. 

جدا از نگرانی‌های امنیتی و بی‌سرنوشتی نظامیان پیشین در کشورهای دومی مانند ایران؛ اما وجیهه از لحاظ اقتصادی نیز با دشواری‌های مواجه است. او می‌گوید؛ به‌دلیل غیرقانونی بودن شان در ایران، در برابر کار زیاد دست‌مزد ناچیز پرداخت می‌شود که بسنده‌ی مصارف زندگی شان نیست. 

وجیهه می‌گوید: «این‌جا ما بدون مدرک قانونی کار می‌کنیم. برخی از کارافرینان به شهروندان افغانستانی‌ بدون مدرک اقامت حتا کار نمی‌‌دهند. در موردی پول شان را نمی‌دهند یا بدرفتاری می‌کنند. مهاجران در این صورت نمی‌تواند شکایت کنند چون مدرک ندارند. یا هم ایرانی‌ها سر وقت پول نمی‌دهند یا پول شان را کم می‌دهند».

این افسر پیشین اردوی ملی افغانستان، محیط مهاجرت را فضایی خاصی نمی‌داند که شروع تازه‌ی برای او بوده باشد. او می‌گوید؛ با تمام چالش‌های که دارد، تلاش می‌کند برای دوام زندگی کوتاه بیاید و کار کند. 

از نظر وجیهه، ایرانی‌ها دید «تحقیرآمیزی» نسبت به مهاجران افغانستانی دارند و می‌گویند؛ شما با آمدن تان، کار را از جوانان ایرانی «دزدیده اید».

به‌با‌‌ور خانم نوری، موج بزرگی از مهاجران افغانستانی که بنابر فقر، بی‌کاری و تهدید‌های طالبان، به ایران پناهنده شده‌اند، باعث افزایش بهایی املاک، بلند رفتن نرخ مواد خوراکی و نرخ بالایی بی‌کاری در ایران شده‌اند. 

وجیهه، می‌گوید که اگر کشور سقوط نمی‌کرد، او هرگز مهاجر نمی‌شد. او می‌افزاید: «در دو دهه‌ی اخیر در کشور، زنان در بخش‌های مختلف کار می‌کردند. در اردوی ملی، وزارت داخله، امنیت، پولیس و دیگر ارگان‌ها مانند قطعه‌ی خاص و انگیزه‌ی ما این بود که با طالبان مبارزه کنیم. ما می‌خواستیم از کشور و مردم به‌ویژه زنان دفاع کنیم؛ اما همه چیز یک‌باره فرو ریخت و ارزش‌های ما هم کاملا از بین رفت. اکنون گروهی حاکم است که هیچ ارزشی به زن ندارند».

طالبان، پس به دست گرفتن قدرت در اگست ۲۰۲۱، عفو عمومی اعلام کردند. پس از این گروه طالبان، بارها از چهره‌های مخالف حکومت شان و نظامیان پیشین خواسته‌اند تا به کشور برگردند؛ اما این دعوت طالبان با واکنش‌های تمسخر‌آمیز شماری از چهره‌های سرشناس دوره‌ی جمهوریت، مواجه شده و گفته‌اند که طالبان پای‌بند به وعده‌های شان نیستند. 

‌در تازه‌ترین مورد، سازمان ملل متحد در گزارش ربع‌وار خود چهار مورد قتل قضایی، ۹ مورد بازداشت خودسرانه و شش مورد شکنجه و بدرفتاری با مقام‌های پیشین حکومتی و اعضای نیروهای دفاع ملی و امنیتی افغانستان را مستند کرده است.

سازمان ملل نگفته است این افراد توسط چه کسی کشته یا شکنجه شده‌اند. براساس گزارش‌ها، طالبان با وجود عفو عمومی به بازداشت و در مواردی به قتل نظامیان حکومت پیشین ادامه داده‌اند. 

وجیهه نوری، از جمله نظامیان پیشین کشور از جهان می‌خواهد تا همان‌گونه که با مدافعان حقوق بشر در معرض خطر و جامعه‌ی مدنی هم‌کاری داشته و آنان را در کشور امن انتقاد داده‌اند، توجه‌ی خاصی به نظامیان پیشین نیز داشته باشد. 

او از بی‌سرنوشتی نظامیان پیشین ابراز نگرانی کرده و می‌گوید: «جهان برای ما نظامیان هیچ کاری نکرده است. کسانی‌که در برابر طالب در جبهه بودیم. ما درس خواندیم و شب‌ها خواب نکردیم در برابر طالبان مبارزه کردیم؛ ولی برای ما هیچ کاری نشد. نه طالب ما را می‌پذیرد نه کدام نهادی پاسخ‌گو است. ما در بی‌‌سرنوشتی مطلق به سر می‌بریم».