هنر به عنوان پناهگاه؛ روایت دختران نقاش در دنیای رنگ و بوم
لیدا بارز
رنگ و بوم نقاشی، قلمموی باریک مینیاتوری، تنوع در رنگها با بشقابهای سفالی، امروز از محدود داشتههایست که زنان و دختران افغانستانی را به آغوش آرامش هدایت میکنند. آنان رویاهای ناتمام و فریادهای آزادی را بهروی تابلوهای نقاشی میکشند. دختران تلاش دارند تا از میان دنیایی سیاهوسپیدی که طالبان در سه سال پسین به آنان هدیه دادهاند، به دنیای رنگرنگی پناه ببرند.
دختران هنرمند و بازمانده از مکتب هنری «کمالالدین بهزاد» در هرات، پس از ممنوعیتهای آموزش بهدستور طالبان، به شاخههای کوچکتری تقسیم شدند. حدود ۱۵ نفر از این دختران بهشمول ۳ آموزگار در بخش نقاشی و مینیاتوری در یک مکان ناشناس و بهدور از فضایی عمومی، به کار شان در عرصهی هنر نقاشی، مینیاتوری و رسامی تحت نام «نهاد رنگینکمان» ادامه دادهاند.
یسنا عظیمی، از میان آموزگاران نقاشی و مینیاتوری در «نهاد رنگینکمان» است. او مدت سه سال میشود که در این نهاد سرگرم آموزش نقاشی و مینیاتوری به این دختران است.
یسنا، در مصاحبه با خبرگزاری بانوان افغانستان، هدف از پیوستناش در عرصهی هنر نقاشی و مینیاتوری را علاقهی بیش از اندازهی در دوران کودکی میداند. او میگوید: «زمانیکه سن کمی داشتم این هنر را خودآموز شروع کردم. سپس در مکتب هنری استاد کمالالدین بهزاد پیوستم که چیزهای زیادی را از آن مکتب آموختم. در واقع مکتب استاد بهزاد برای ما یک دانشگاه بود».
این هنرمند ۲۲ ساله، دانشجوی سال سوم دانشکده «هنرهای زیبا» در دانشگاه هرات است که به دستور منبع آموزش از سوی طالبان در سال ۲۰۲۱، همانند هزاران دختر دیگر خانهنشین شده و از آموزش رسمی بهدور مانده است.
یسنا، در این مورد میگوید: «تمامی شاگردانم یا دانشآموز استند یا هم دانشجو. وقتی زنان از تمامی عرصهها به حاشیه کشیده شدن، این دختران در وضعیت روانی بدی قرار داشتند. ما تصمیم گرفتیم به تنها روشی که حال ما را خوب میکند یعنی نقاشی ادامه دهیم».
در تابلوهای نقاشی شده از سوی این آموزگار، بیشتر تصویرهای اعتراضی، غیراعتراضی، نقاشیهای از دل طبیعت و حتا تابلوهای تزیینی نیز به چشم میخورد.
زهرا غلامی، آموزگار دیگر در بخش مینیاتور در «نهاد رنگینکمان» است. او دانشآموختهی دانشکدهی «هنر» دانشگاه هرات است.
نقاشی، مینیاتوری، سیاهکاری با قلم و نقاشی برجسته از جمله بخشهای است که وی در این نهاد هنری و آموزشی، به دختران آموزش میدهند.
خانم غلامی، سرگرم مینیاتوری روی گلدان سفالیست. او میگوید؛ مینیاتوری را روی کاغذ، شیشه و سفال انجام میدهد. به کارش عشق میورزد و راهرو سبک هنری «استاد کمالالدین بهزاد» است.
او در صحبت با خبرنگار خبرگزاری بانوان افغانستان در رابطه به هزینهی هر ظرفی که سفارش میگیرد، میگوید: «ظرفهای مینیاتوری با نقشونگارهای مختلف و با داشتن ظرافتهای زیبا به قیمتهای متفاوت به بیرون از کشور منتقل میشود که در بازارهای بیرونی خریدار و طرفدارهای زیادی دارد».
مکتب کمالالدین بهزاد، معروفترین نگارگر مکتب هرات در دورهی تیموریان بود؛ این مکتب سبک معاصر از هنر و صنعت را در زبان و فرهنگ پارسی از سمرقند و بخارا تا هرات، تبریز و اصفهان به ارمغان آورد.
این سبک هنری در دنیایی هنر معاصر پارسی، در زمان حکومتداری سلطان حسین بایقرا پیشرفت زیادی کرد و دانشجویان زیادی از این مکتب وارد عرصهی هنر نقاشی و مینیاتوری شدند.
هنرمندان نقاش، خوشنویس و خطاط که در کتابخانهی بزرگ شاهی هرات به امر بایسنقر میرزا مشغول به کار بودند، آثار زیادی همچون کتابهای شاهنامه، لیلیومجنون، بوستان و گلستان سعدی را گردهم آوردند.
سمیه سلیمانخیل، مینیاتوریست و مسوول نهاد «نایکو» در رابطه به هنر، اهمیت و جایگاه آن در نزد زنان و دختران در صحبت با خبرگزاری بانوان افغانستان میگوید: «هنر امروزه به مثابهی مادری است که بیشتر دختران افغانستانی را به آغوش کشیده و آنان را به سمت آرامش هدایت میدهد».
وی میافزاید: «زمانیکه دختران افغانستانی از کار و آموزش محروم هستند، تلاش دارند به هنر پناه ببرند. هنر به آنلن آرامش که نیاز دارند کسب کنند را میدهد. با غرق شدن در هنر فشارهای روحی و روانی کاهش مییابد».