صنعت قالین‌بافی هرات: زنانی که تاریخ را با نخ‌های رنگی می‌بافند
لیدا بارز و لینا درانی
قلعه‌ی اختیارالدین معروف به ارگ هرات، مکان تاریخی که میزبان حضور پررنگ زنانی است که گردهم آمده تا صنعت قالین‌بافی را در کشور زنده نگه‌دارند. صدای شانه‌زدن به قالین و بریدن نخ‌ها، ریتم خاصی به فضا بخشیده است. قالین‌های دست بافته‌ی زنان با رنگ‌های مرغوب بر دیوارهای بلند این مکان تاریخی آویزان شده که رنگ‌و‌رخ سنتی به آن بخشیده است.
مریم قتالی اعیانی، کارآفرین زن در قلعه‌ی اختیارالدین هرات است. او حدود هشت سال پیش مرکز بافنده‌گی قالین تحت نام «فاطر ستیحی» را برای شماری از زنان در این شهر ایجاد کرده است.
خانم اعیانی، هم‌راه با ۱۰ نفر از زنان و دختران دیگر در این مرکز تولیدی مصروف فعالیت استند. آنان نخ‌های رنگا‌رنگ را با شانه‌های سنگین فلزی به کارگاه‌ها می‌کوبند تا قالین مدنظر شان بافته شود.
وی در صحبت با خبرگزاری بانوان افغانستان در مورد فعالیت‌های شان چنین می‌گوید: «در این کارگاه، ما دو نوع قالین تولید می‌کنیم. نخست قالین اصل افغانستانی است که پشم، نخ‌بافه و تار آن در داخل کارگاه‌ها در هرات تولید می‌شود. بخش دیگر شامل سفارش‌ها از کشور ایران است که به بازار‌های بیرون صادر می‌شود. در این نوع تولیدات، ما از نخ‌های ایرانی استفاده می‌کنیم».
زنان در این کارگاه ماهانه حدود ۲۰ متر مربع تولیدات قالینی دارند. تولیدات آنان شامل بالشت‌های قالینی، قالین، جای‌نماز، سرپرده‌های قالینی، کیف‌های زنانه و سایر وسایل قالینی برای تزئین، است.
قالین‌های بافته شده‌ی زنان افغانستانی بیش‌تر به بیرون از کشور صادر می‌شود و یکی از مهم‌ترین صادرات کشور به حساب می‌آید. به‌دلیل فقر حاکم در افغانستان، درآمد کم خانواده‌ها و قیمت بالا‌ی قالین با ظرافت آن، مردم در افغانستان توانایی خرید این صنعت دستی را ندارند.
به‌گفته‌ی مسوول این کارگاه، بیش‌ترین فروش قالین‌های تولید شده‌ی آنان به خارج از افغانستان، به‌ویژه به کشورهای اروپایی و امریکا است. خانم اعیانی می‌گوید؛ طبق تجربه‌ی وی از فروش قالین، هر متر مربع قالین تا حدود «یک هزار دالر امریکایی» در این کشور امریکا به فروش می‌رسد، در صورتی‌که در داخل کشور هر متر قالین تولید شده‌ی افغانستانی حدود ۷۵۰۰ تا ۱۲ هزار افغانی است.
مسوول این کارگاه اضافه می‌کند: «به اساس این‌که شرایط تولید و نیروی بشری داریم؛ تمرکز ما روی تولید است و زیاد به فروش فکر نمی‌کنیم. زیرا ما فرمایش می‌گیریم. انتظار این را داریم تا بتوانیم لین مستقیم صادرات به خارج از کشور را ایجاد کنیم. چون فعلا قالین از افغانستان صادر نمی‌شود و ما مجبوریم تولیدات را از یک تاجر به تاجر دیگر در چندین کشور دست‌به‌دست کنیم».
رحیمه حیدری*، یکی از قالین‌باف‌های زن در این مرکز است. او در صحبت با خبرگزاری بانوان افغانستان در مورد فعالیت‌هایش به‌عنوان قالین‌باف چنین می‌گوید: «از آوان جوانی مصروف این صنعت هستم. از این طریق از خانواده و فرزندانم حمایت مالی می‌کنم. پولی که از این راه به‌دست می‌آوردم، بسنده‌ی مصرف‌های زندگی ما نیست. من خواستار کمک و حمایت نهادها از زنان هستم به‌ویژه زنان نان‌آور خانواده‌ها».
زنان و دخترانی که در سه سال پسین به این کارگاه پیوسته‌اند، بیش‌تر کسانی استند که در جمهوریت دانش‌‌آموز، دانش‌جو و یا کارمند در یکی از نهادهای داخلی و خارجی بوده‌اند؛ امأ اکنون آنان به صنعت قالین‌بافی روی آورده‌اند.
مسعوده امینی*، مدت شش ماه می‌شود که مصروف قالین‌بافی در این مرکز است. او مانند هزار دختر افغانستانی که به دستور طالبان از آموزش بالاتر از صنف ششم به‌صورت رسمی به‌دور مانده، در مصاحبه‌ی به خبرگزاری بانوان افغانستان می‌گوید: «این خوب است که یک هنرمند زن باشیم و در راستای حفظ هنر قالین‌بافی تلاش می‌کنیم؛ امأ انتظار دارم بتوانم دوباره به مکتب بروم. آموزش حق ماست».
قالین‌بافی، یکی از صنعت‌های دیرینه‌ی مردم افغانستان است. این صنعت حدود ۹۰ هزار سال پیشینه‌ی تاریخی در فرهنگ، رسم‌و‌رواج‌ها و سنت‌های حاکم در این کشور دارد. صنعتی که بیش‌تر زنان آن را پیشه گرفته و سرگرم بافنده‌گی انواع مختلف قالین استند.
آصف احمدی، استاد در دانشکده‌ی اقتصاد یکی از دانش‌گاه‌های خصوصی در کابل در صحبت به خبرگزاری بانوان افغانستان می‌گوید: «افغانستان به‌دلیل داشتن مواد خام کافی می‌تواند بستر مناسب برای رشد تجارت‌های کوچک زنان باشد؛ امأ در این میان نقش حکومت مهم است. حکومت باید تلاش کند تا از سکتورهای خصوصی، کارآفرین‌های زن و تجارت‌های آنان حمایت کند».
وی می‌افزاید؛ صنعت قالین‌بافی که بیش‌تر زنان مصروف آن استند، در رشد این صنعت در افغانستان و وضعیت مالی خانواده‌ها کمک می‌کند. او می‌افزاید: «کنار این حکومت فعلی افغانستان باید از صنایع دستی تحت رهبری زنان حمایت کنند تا سرمایه‌‌گذاری زنان رشد و رونق پیدا کند، زیرا زنان افغانستانی مهارت‌های لازم برای پیش‌برد صنایع دستی و تجارت‌های کوچک را دارند».
گفته می‌شود که قالین‌های تهیه شده در افغانستان با خاصیت طبیعی و طرح‌های مرغوبی که دارد، می‌تواند در بازار‌های داخلی و خارجی به رقابت پرداخته و سطح عواید کشور را نیز بالا ببرد. قالین‌باف‌های زن نیز خواستار توجه‌ی حکومت و حمایت مردم از تولیدات داخلی استند.
