فانوسی در دل تاریکی؛ نگاهی به فعالیت‌های نخستین مخترع زن افغانستانی
آی‌نور سعیدپور
در وضعیتی که زنان و دختران از اساسی‌ترین و ابتدایی‌ترین حقوق‌شان از سوی طالبان محروم‌اند و تمامی فرصت‌های پیش‌رفت، رشد و شکوفایی از آن گرفته شده است؛ شماری از زنان افغانستانی در بیرون از این مرز جغرافیایی، در سطح بین‌المللی افتخار آفرینی می‌کنند.
شکردخت جعفری، مخترع و نخستین فزیک‌دان طبی زن افغانستانی در جدیدترین مورد جایزه‌ی مبتکر سال، «دینامیک» سال 2024 را در بریتانیا به‌دست آورد. خانم جعفری زاده‌ی ولایت دایکندی است. او همراه با خانواده‌اش در شش سالگی به ایران مهاجرت کرده و لیسانس‌اش را در رشته‌ی فناوری‌های پرتوی از دانشگاه تبریز در سال 2000 به‌دست آورد.
خانم جعفری، برای الهام‌دادن به زنان و دختران، مسیر پروپیج خم موفقیت‌هایش را در کتابی نوشته است. او هم‌چنان مکتب آنلاینی را نیز برای دختران و زنانی که در حاکمیت طالبان از آموزش محروم اند؛ ایجاد کرده است. خانم جعفری از زنان و دختران می‌خواهند که تسلیم نشده، برای روزگار پسا طالبانی خودشان را آماده کند. «امیدتان را از دست ندهید و اگر در مکتب‌ها بسته شده، تک‌تک خانه‌ها را به مکتب تبدیل کنید.»
گفت‌و‌گوی خبرگزاری بانوان افغانستان با شکردخت جعفری
سعیدپور: دوست دارم از زبان خود شما بدانیم که نخستین مخترع و فزیک‌دان زن افغانستانی که است؟
جعفری: شکردخت جعفری استم، دارای دکترای فزیک طبی که در سال 2015 در رشته‌ی فزیک طبی گرفتم و اولین زنی بودم که در این رشته تا مقطع دکترا توانستم تحصیل کنم. هم‌چنان عین دوره‌ی دکترای خود اختراعی هم به ثبت رساندم.
سعیدپور: شکردخت، با گذر از چه مشکل‌های، نخستین مخترع و فزیک‌دان زن افغانستانی شد؟
جعفری: جواب این سوال بسیار دور به دراز است. به‌خاطر علاقه‌مندانی که می‌خواستند همین مسیر را بدانند، من کتابی نوشتم به‌نام «شکر؛ سفر یک زن افغانستانی» که شما می‌توانید با خواندن آن تمام جزییات را دریافت کنید.
سعیدپور: این کتاب با چه انگیزه‌ی نوشته شده است؟ در مورد آن برای ما بیش‌تر بگوید:
جعفری: وقتی‌که دوره‌ی دکترا را شروع کردم؛ دختران به‌ویژه خانم‌ها متوجه شدن که یکی مثل من می‌تواند تا مقطع دکترا ادامه تحصیل بدهد؛ شروع کردن به سوال کردن این‌که، چطور این مسیر را پیمودی؟ وقتی‌که برای شان می‌گفتم، همگی می‌پرسیدند که آیا کتابی هم در این راستا نوشتی یا نه. هم‌چنان پس از آن‌که در مجامع علمی مثل دانشگاه اکسفورد و دانشگاه کمبریج به عنوان سخن‌ران دعوت می‌شدم و اشاره‌ی کوتاهی به گذشته‌ی خودم می‌کردم -علاوه بر پرزینتشن علمی- همگی می‌پرسیدند که آیا کتابی را هم نوشتی یا خیر، ما علاقه‌مند استیم که بدانیم. این دلیلی بود که من خواستم بنویسم. ابتدا به فارسی نوشتم؛ ولی خیلی زود متوجه شدم که استعداد نویسندگی ندارم. من نویسنده‌ی خوبی در بخش علمی هستم؛ ولی وقتی‌که صحبت از نوشتن داستان می‌رود یا بیان خاطره‌ها باز آن‌قدر در آن زمینه استعداد ندارم. به دنبال کسی بودم که کمکم کند تا این‌که متاسفانه افغانستان تحویل جاهلان [طالبان] شد و آن وقت که در مکتب‌ها و دانشگاه به‌روی دختران بسته شد؛ منم احساس کردم که نوشتن این کتاب می‌تواند هم انگیزه‌ی بدهد به دختران و بانوان ما که مقاومت کنند و هم این‌که من زبان گویایی شوم برای دنیا که دختران ما چه می‌خواهند. این شد که تصمیم گرفتم اول به زبان انگلیسی کتاب را نوشته کنم.
سعیدپور: شما در وضعیتی جایزه‌ی مبتکر سال 2024 را دریافت کردید که دختران برای سومین سال هم‌چنان از آموزش محروم اند؛ این وضعیت برای شما چقدر نگران‌کننده است؟
جعفری: بسته بودن مکتب و دانشگاهها بسیار بسیار نگران‌کننده است و آدم مقایسی ندارد که بگوید چقدر؛ ولی ما می‌فهمیم که این یگانه راه نجات یک جامعه، ارتقای یک جامعه، خوش‌بخت بودن مردم یک جامعه؛ بستگی به آموزش و پرورش و سطح دانش آنان دارد. وقتی‌که در دانشگاهها و مکتب‌ها بسته می‌شود، ما پرتاب می‌شویم به عصر حجر و همان‌قدر که این خلا بزرگ است؛ وحشت‌ناک و نگران‌کننده نیز است. ما تمام تلاش خودمان را با سایر دوستان می‌کنیم، باوجودی‌که بودجه‌ی نداریم و باید از وقت، خانواده و شخصی خود بزنیم و همه‌ی ما کار می‌کنیم. دور هم آمده‌ایم و موسسه‌ی خیریه‌ی که تاسیس کرده‌ایم به‌نام «پل آموزش برای افغانستان». یک مکتب آنلاین را راه‌اندازی کردیم به‌نام «بال پرواز»، امیدوار استیم که حداقل از طریق آموزش آنلاین عزیزانی که امکانات‌اش را دارند، بتوانند، به درس خود ادامه بدهند. هم‌چنان کسانی‌که امکانات انترنتی ندارند، درس‌ها را به شکل آفلاین بگیرند ودر خانه خودشان بخوانند. اخیرا با موسسه‌ی به‌نام تی‌ال‌ام (TLM) هم به توافق رسیدیم که بتوانند که یک سیستم امتحان را ایجاد بکنند تا از عزیزان ما امتحان بگیرند و برای شان مدرک صادر کنند. همی قدر کار از دست ما برمی‌آید، نگران بودن زمانی مفید است که منجر شود به یک حرکت و ایجاد یک راه حل، وگرنه نگرانی تنهایی فقط سبب افسردگی و اضطراب می‌شود.
سعیدپور: اکنون این مکتب آنلاین چه تعداد دانش‌آموز دارد؟
جعفری: مکتب آنلاینی که ما ایجاد کردیم، تعداد شاگردان انقدر زیاد نیست؛ بلکه هدف اصلی ما ایجاد یک مکتب نمونه‌ی استندرد آنلاین است که عزیزان دیگری که در عرصه‌ی آموزش و پرورش فعالیت دارند از آن الهام بگیرند و به او شکل تدریس را انجام بدهند. ما فعلا حدود 400 نفر شاگرد داریم که با استفاده از هوش مصنوعی و هم با استفاده از معلم‌های دواطلب و رضاکار، به رفع مشکل‌های آنان می‌پردازیم و از مشکل‌های روزمره و هم‌چنین مشکل‌های شیوه‌ی آموزش آنلاین مطلع می‌شویم. این یک هدف ماست؛ ولی هدف اصلی ما ایجاد موسسه‌ی بین‌المللی است، برای عزیزانی که به شکل آنلاین مطالعه می‌کنند، بتوانند که مدرک معتبر بدهند. هدف اصلی ما به این قسمت متمرکز است.
سعیدپور: دوام محدودیت‌های کنونی و محرومیت از آموزش، چگونه زنان و دختران را آسیب‌پذیر می‌کند؟
جعفری: دوام محدودیت‌های کنونی باعث می‌شود که دختران ما فقط به عنوان یک خانم خانه مهارت کسب بکنند. به‌غیر از مهارت‌های خانه به چیزهای دیگر نپردازند و این باعث می‌شود که وابستگی اقتصادی و اجتماعی به برادر، پدر و همسر آینده‌ی خود داشته باشد. وقتی که وابسته شد، همان‌قدر آسیب‌پذیر می‌شوند. یعنی درجه‌ی وابستگی با درجه‌ی آسیب‌پذیری کاملا ارتباط دارد.
سعیدپور: شما تاکنون دو اختراع ثبت کرده‌اید؛ برنامه‌های تان در آینده چیست؟
جعفری: مه بسیار علاقه دارم که به عنوان یک ساینس ترانس‌لتر یعنی ترجمان علم باشم. ما در دانشگاهها بسیاری از راه حل خوبی را ارایه می‌کنیم برای مشکل‌های جامعه‌ی بشری؛ اما تعداد بسیار کمی از این راه‌حل‌ها تبدیل به یک تکنالوژی واقعی می‌شود. حالا مه خودم که از دوره‌ی دکترا پروژه‌ی تحقیقاتی خودم را در مسیر صنعتی‌سازی آن استم، دانش و مهارت‌های را کسب کردم که بهتر و راحت از دیگران که این دانش را ندارند، می‌توانم ترجمان علم باشم و ترجمان راه‌حل‌های علمی. امیدوار استم که به این کار خود ادامه بدهم.
نکته‌ی دیگری را که می‌خواهم اضافه کنم این است که من در کنار صنعت‌سازی پروژه‌ی تحقیقاتی خود چون بیمار بودم و خودم مبتلا به سرطان شده بودم، یکی از چیزهای که خیلی مرا کمک کرد و به شکل معجزهآسا روی مه عمل کرد و حال مه خوب شد، پدیده‌ی فرا درمانی بود. یعنی روش درمان مکمل فرادرمانی که بسیار علاقه‌مند استم که در این زمینه تحقیق بکنم و در پیاده‌سازی وسیع‌تر آن اقدام بکنم.
سعیدپور: به عنوان سوال آخر؛ با توجه به وضعیت کنونی، برای دختران و زنانی که در حاکمیت طالبان زندگی می‌کنند، چه پیامی دارید؟
جعفری: پیام مه به دختران و بانوان عزیزما که تحت حاکمیت ظالمان زندگی می‌کنند، این است که حکومت ظلم باقی نمی‌ماند. شما تاریخ را ببینید هیچ حکومت ستم‌گری بنیاداش پابرجا نمانده، بنابراین خود را برای زندگی پسا طالبانی آماده بسازید، یعنی به رشد ابعاد مختلف شخصیت خود بپردازید، مهارت‌های تان را بالا ببرید، تسلط تان را به زبان انگلیسی را بالا ببرید و روی هر چیزی که سرمایه‌گذرای بکنید، منظورم سرمایه‌گذاری زمانی است. مطمین باشید که در آینده به درد تان خواهد خورد. پس امیدتان را از دست ندهید و اگر در مکتب‌ها بسته شده، تک‌تک خانه‌ها را به مکتب تبدیل کنید.
سعیدپور: تشکر خانم جعفری!
جعفری: در پناه خداوند باشید!
