روز ملی خبرنگار؛‌ روایت زنان خبرنگار از دشواری کاری در حاکمیت طالبانی

۲۷ حوت در افغانستان به‌عنوان «روز ملی خبرنگاران» ثبت شده است. این روز در حالی فرا رسیده است که پس از سقوط نظام جمهوری در افغانستان و روی کار آمدن طالبان، گلیم آزادی بیان و فعالیت آزاد رسانه‌ها و خبرنگاران در کشور برچیده شده است. اکنون خبرنگاران به‌ویژه خبرنگاران زن با محدودیت‌ها و چالش‌های روزافزون در عرصه‌ی اطلاع‌رسانی مواجه استند. طالبان بر فعالیت خبرنگاران زن محدودیت‌های گسترده وضع کرده که در نتیجه‌‎ی آن بسیاری از خبرنگاران زن بی‌کار و تعداد اندکی که اکنون مصروف کار استند با تهدید ممنوعیت کار دایمی در رسانه‌ها، محدودیت در پوشش، محدودیت در اجرای برنامه‌های تلویزیونی، محدودیت حضور در کنفرانس‌های رسمی و خودسانسوری روبه‌رو استند. 

در بیش از دو دهه‌ی گذشته هزاران زن در رسانه‌های مختلف مصروف کار بودند که ترویج حضور آنان را در فعالیت‌های مختلف به همراه داشت. اکنون بسیاری از روزنامه‌نگاران زن از محدودیت موجود در عرصه‌ی اطلاع‌رسانی شکایت دارند.

مهسا _نام‌ مستعار- از پنج سال به این‌سو کارمند یکی از تلویزیون‌های خصوصی در کابل است. او، مجری برنامه‌های اجتماعی است. کاری که برایش پس از حاکمیت طالبان دشوار شده است. «کار در رسانه‌ها واقعا دشوار شده است. روزبه‌روز هم این وضعیت سخت‌تر شده می‌رود. در روزهای نخست فقط از زنان خواستند که ماسک استفاده کنند.»

مهسا، با اشاره به محدودیت‌های وضع شده بر کارکنان زن در رسانه‌ها تاکید می‌کند که طالبان به محدودیت‌های موجود اکتفا نمی‌کند. او، بر این بارو است که رژیم طالبان با افزایش محدودیت‌ها، می‌خواهد که  کارکنان زن را از رسانه‌ها حذف کند.

طالبان همانند دور اول حاکمیت شان فعالیت رسانه‌ها را متوقف نکرده؛ اما آن‌ها بر فعالیت آزاد رسانه‌ها، خبرنگاران به‌ویژه بر روزنامه‌نگاران زن محدودیت‌های گسترده وضع کرده است. اکنون رژیم طالبان بر نشرات رسانه‌ها کنترول شدید دارد. خبرنگارانی که از قانون‌های طالبان پیروی نکند را بازداشت و زندانی می‌کنند.

از محدودیت‌های وضع شده بر رسانه‌ها، خبرنگاران زن بیش‌تر متاثر شده‌اند. طالبان در ابتدا خبرنگاران زن را مجبور کردند که در برنامه‌های تلویزیونی از ماسک استفاده کنند. سپس آن‌ها این محدودیت‌ها را گسترش داده و زنان مجبور شدند از پوشش تعیین شده‌ی طالبان پیروی کنند.

شماری از خبرنگاران زن در صحبت با خبرگزاری بانوان افغانستان، هم‌چنان تایید کردند که طالبان، اجرای برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی را با همکاران مرد شان ممنون کرده است.

مهسا، می‌افزاید که پس از سال‌ها عشق و علاقه به وظیفه‌اش اکنون کارش را با خستگی انجام می‌دهد. او، بر اساس دستور طالبان دیگر نمی‌تواند با همکار مردش هم‌زمان در برنامه‌ها حضور داشته باشد. از سوی دیگر وی اکنون اجازه ندارد که حتا از مهمانان مرد در برنامه‌هایش میزبانی کند.

اما این تنها یک روی سکه است. به گفته‌ی این خبرنگار، طالبان علاوه بر محدودیت‌های که در پوشش و ظاهر برنامه‌ها ایجاد کرده است؛ بر محتوای تولیدی آنان نیز نظارت جدی دارند. مهسا می‌افزاید که طالبان علاوه بر موضوع‌های دیگر حتا به آنان اجازه نمی‌دهد که در مورد مسایل اقتصادی و فقر حاکم در افغانستان در برنامه‌های شان بحث صورت گیرد. طالبان به آنان گفته‌اند که بازتاب فقر و مشکل‌های اقتصادی باعث نگرانی مردم شده و از سوی دیگر رسانه‌ها به نحوی تلاش دارند با پوشش فقر به مردم یادآوری کنند که پس از حاکمیت طالبان در افغانستان فقر گسترش یافته است. 

او، با اظهار تاسف از محدودیت‌های موجود می‌افزاید که بازتاب واقعیت‌ها جز از مسوولیت‌های خبرنگاران است؛ اما با وضعیت کنونی آنان نمی‌تواند این رسالت شان را انجام دهند. 

مهسا؛ اما می‌افزاید که باوجود همه‌ی این چالش‌ها به کارش ادامه می‌دهد. مهسا باوجود محدودیت‌های روزافزون بر کارش؛ اما اکنون تلاش دارد که با حضورش در فعالیت‌های رسانه‌یی حضور زنان را در اجتماع حفظ کند. وی، می‌گوید که نمی‌خواهد با ترک کارش زنان را منزوی‌تر کند. «باوجود تمام  این مشکل‌ها، بازهم ما به کار خود ادامه می‌دهیم. تلاش می‌کنیم. واقعا نمی‌خواهم که زنان از رسانه‌ها حذف شوند.»

باوجود این، او مهسا در روز ملی خبرنگار ابراز امیدواری می‌کند که طالبان به آزادی بیان حرمت گذاشته و کار را برای آنان به دشوارتر نکند.

نگرش امنیتی‌ـ‌ایدئولوژیک گروه طالبان به حوزه‌ی اطلاع‌رسانی و کار رسانه‌ای، فقدان نهادهای مسوول حمایت از خبرنگاری و خبرنگاران، ممنوعیت کار و فروپاشی نهادهای مدنی و حقوق‌بشری ناظر بر وضعیت خبرنگاری و حمایت‌کننده از جریان اطلاع‌رسانی و فعالیت رسانه‌های آزاد، سبب شده است که افغانستان به گونه‌ی روزافزون به قلمرو ممنوعه و تاریک برای اطلاع‌رسانی بدل شود. این‌همه امنیت رسانه‌ها و شغل خبرنگاری را از میان برده و سبب فرار ‌فعالان رسانه‌ای از کشور و بی‌سرنوشتی آنان شده است.

ارغوان، خبرنگاری دیگری از کابل که به مناسبت روز ملی خبرنگاران به خبرگزاری بانوان افغانستان می‌گوید؛ طالبان باوجودی‌که کار زنان در رسانه‌ها را مانند بخش‌های دیگر ممنوع نکرده است؛ اما محدودیت‌های موجود، آنان را مجبور کرده است که وظیفه‌ی شان را ترک کنند.

ارغوان، می‌‎گوید که همه‌ی خبرنگاران به ویژه زنان خبرنگار به منابع و اطلاعات دست‌اول دست‌رسی ندارند. وی، می‌افزاید که بسیاری از سخن‌گویان طالبان با خبرنگاران زن حاضر به مصاحبه و گفت‌وگو نیستند و برخی از وزارت‌خانه‌های طالبان به هیچ خبرنگاری همکاری نمی‌کنند. او، با اشاره به این محدودیت‌ها می‌افزاید که بارها مجبور شده است که برای تکمیل گزارش و کارهایش از همکاران مردشان کمک بخواهد.

به گفته‌ی ارغوان در وضعیت کنونی طالبان آزای بیان را در کشور به گونه‌ی کامل از بین برده و رسانه‌ها مطابق به جدول نشراتی طالبان فعالیت دارد. وی، هم‌چنان می‌گوید که خبرنگاران زن با تهدیدهای امنیتی، آینده‌ی شغلی و مشکل‌های اقتصادی مواجه استند. این چالش‌ها باعث شده است که اکنون بسیاری از خانواده‌ها نیز با کار دختران شان در رسان‌ها مخالفت کرده و به آنان جایزه‌ی کار را نمی‌دهد.

هم‌زمان با روز ملی خبرنگاران ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان گفته است که برای خبرنگاران در چهارچوب ارزش‌های اسلامی و منافع ملی کشور “توفیق” خدمت بیش‌تر می‌خواهد. 

پیش‌تر گزارش‌گران بدون مرز (RSF)، از وضعیت آزادی بیان در سایه‌ی حاکمیت طالبان در افغانستان ابراز نگرانی کرده بود. این سازمان گفته است که دستورهای سرکوب‌گرانه‌ی طالبان که به ویژه زنان را هدف قرار داده؛ چشم‌انداز رسانه‌ی را خفه کرده است.

این سازمان گفته که از افزایش محدودیت‌ها و دستورهای اقتدارگرایانه‌ی طالبان بر روزنامه‌نگاران، محدودیت دست‌رسی زنان به رسانه‌ها، ممنوعیت تصویربرادری و عکاسی از سوی مقام‌های طالبان، نگران است. گزارش‌گران بدون مرز تاکید کرده است که سرکوب در افغانستان در حال افزایش است. به گفته‌ای این سازمان‌ محدودیت‌های طالبان بیش‌تر زنان را چه به‌عنوان روزنامه‌نگار و چه به عنوان تماشاگر و شنونده هف قرار می‌دهد.