دختران تالی؛ روایت سیامک از روزگار پردرد دختران افغانستانی

کتاب “دختران تالی” اثری از احمدضیا سیامک هروی، روایت زندگی دختران افغانستانی در دره‌ای زیبا، با چشمه‌ها و باغ‌ها و زمین‌های حاصل‌خیز؛ اما در زیر پوست این همه زیبایی، دختران و زنان زندگی سخت و فاجعه‌باری دارند. دختران تالی، روایت زنانی‌ست که در روستاهای افغانستان حق آموزش نداشتند و پس از صنف ششم زندگی آنان تاراج می‌شوند. این داستان زندگی مادرانی را هم به تصویر می‌کشد که با عنعنات، باورها و رسوم غلط، سرنوشت بهتری از دختران شان ندارند. این کتاب در سال 2018 در کابل منتشر شد. آقای سیامک، قلم برداشته و ظلم‌های مروج را نوشته است. او، خواسته است با نویسندگی و روایت‌گری بغض روزگار جنگ‌های تنظیمی افغانستان را بشکند. اکنون اما طالبان بار دیگر سرنوشت دختران و زنان افغانستانی را در بند کشیده و آنان را از تمامی حقوق شان محروم کرده است. اکنون کتابی که روایت درد و رنج زن بودن در افغانستان را به تصویر می‌کشد به زبان انگلیسی ترجمه شده است. این کتاب در ماه جنوری سال 2024 به یکی از پرفروش‌ترین کتاب در امریکا تبدیل شد. دختران تالی، کاندید دو جایزه‌ی “کرکاس” و انجمن “اندرو کارنگی” در امریکا نیز شده است. هم‌چنان انجمن کارنگی این کتاب را در میان 21 بهترین کتاب‌های سال 2024 جهان قرار داده‌است. نویسنده‌ی کتاب دختران تالی، امیدوار است که با نویسندگی و بازتاب زندگی مردم کشوراش به ویژه زنان دریچه‌ای برای بازتاب وضعیت افغانستان و بخصوص زنان و دختران افغانستان به جهان گشوده باشد.

گفت‌وگوی خبرگزای بانوان افغانستان با احمدضیا سیامک هروی:

سعیدپور: از چه زمانی نویسندگی را آغاز کردید؟

هروی: من تقریبا بیست و چهار سال می‌شود که به داستانویسی رو آوردم. من از سال 2001 الی دو هزار 2021 ده رمان نوشتم، یعنی در هر دو سال یک رمان. تعداد کتاب‌های منتشره‌ی من به سیزده عنوان می‌رسند. بن‌مایه تمام داستان‌های مرا آن‌چه در زیر جلد جنگ در افغانستان می‌گذرد، تشکیل می‌دهد. در تمامی کتاب‌های من زنان نقش برجسته دارند و در برخی از آن‌ها، شخصیت اصلی و یا قهرمان‌های اصلی زنان و دختران اند.

سعیدپور: داستان شما زاده‌ی تخیل است و یا برگرفته از رویدادهای واقعی؟

هروی: بیش‌تر رمان‌های من بر اساس سرگذشت‌های واقعی نوشته شده‌اند. من اتفاق‌هایی که روزانه از طریق مطبوعات، شبکه‌های اجتماعی و یا هم از طریق منابع مردم می‌شنوم، یادداشت می‌کنمف اگر حس کنم می‌توانند به داستان و یا رمان تبدیل شوند، در مورد آن‌ها تحقیق می‌کنم و بعد شروع به نوشتن می‌کنم. البته رمان‌ها و داستان‌ها کامل نمی‌توانند واقعیت باشند. داستان و رمان هرچند رئالستیک هم باشند در خود تخیل دارند و این تخیل خود سرشت داستان‌نویسی است.

سعیدپور: چه چیزی باعث شده که شما زندگی زنان به شکل رمان روایت کنید؟

هروی: من فکر می‌کنم در این شب و روز آگاه‌ساختن مردم جهان از آن‌چه در کشور ما می‌گذرد یک نیاز اساسی و مهم است. حالا زمانی فرارسیده است که هرکس هنری دارد باید برای بازتاب وضعیت مردم افغانستان و به ویژه زنان و دختران دست بکار شود. خبرها و یا گزارش‌های حوادث افغانستان در رسانه‌ها فقط آگاهی‌های زدودگذر اند و با حجم زیاد اتفاقاتی که جهان امروز شاهدش است، خیلی زود فراموش می‌شوند. ولی هنر، به ویژه ادبیات و شاخه رمانش، می‌تواند به لایه‌های زیرین حوادث نقب بزند و پرده از فاجع بردارد و آن‌چه بر مردم می‌رود با احساس و عاطفه متقل کند و سرگذشت‌های زیادی را ماندگار بسازد. از همین‌رو من تلاش کردم کتاب‌های من به انگلیسی ترجمه شوند و من راوی درد مردم افغانستان و به ویژه زنان افغانستان برای جهان باشم. این روند از رمان دختران تالی آغاز شده و تداوم پیدا خواهد کرد.

در کنار محدودیت‌هایی که بر آموزش و کار زنان در کشور وضع شده‌است اقدامات ظالمانه دیگری هم مانند تعطیلی رسانه‌ها، منع فروش برخی کتاب‌ها، بستن انجمن‌های ادبی و آموزشی، مکتوب‌نگاری به فارسی، تخریب مکان‌های تاریخی و فرهنگی و… صورت گرفته که نشان می‌دهد عده‌ای از فرهنگ، هنر و قلم می‌ترسند. به گفته احمد شاملو: “دهانت را می‌بویند، مبادا که گفته باشی دوستت می‌دارم… روزگار غریبی است.”

سعیدپور: چه شد که به رمان‌نویسی و نویسندگی رو آوردید؟

«من در سال‌های 1381 الی 1383 مدیر مسوول روزنامه‌ی انیس بودم. آن‌ سال‌ها تازه طالبان تار و مار شده بودند و حضور جامعه جهانی و توجه به بازسازی افغانستان امیدهای زیادی در دل هم‌وطنان کاشته بود و من هم مثل همه‌ی فرهنگیان دوست داشتم عرصه‌ی ادبیات و فرهنگ مان نیز دچار تحول شود و رونق بگیرد. از آن‌جایی‌که رمان دنیای معرفت است و من با خوانش رمان‌هایی از نویسندگان مشهور روسیه، فرانسه، بریتانیا، برازیل، امریکا، امریکای لاتین، ایتالیا، ترکیه، ایران و… این کشورها را شناخته بودم و با فرهنگ، رسوم، عنعنات، سیاست، اقتصاد و در کل سطح زندگی مردم آن کشورها آشنا شده بودم، دوست داشتم سوای کتاب‌های تاریخی که عموماً سرکاری و فرمایشی نوشته شده‌اند، جانب‌دارانه و حتا پر از جعل اند، دیگران نیز کشور ما را از روی رمان‌ها بشناسند. از این‌رو قلم برداشتم و نوشتم. خواستم آن بغض روزگار جنگ‌های تنظیمی را بشکنم. خواستم از حال و گذشته خود و کشور خود بنویسم. خواستم از روزگاری که خودم دیده بودم و با گوشت و پوست لمس کرده بودم، بنویسم. خواستم آن‌چه سال‌ها در مخیله‌ام تلمبار شده است، بر روی کاغذ بریزم که چنین هم شد.

سعیدپور: آیا چیزی از تجربه‌های شخصی خودتان هم نوشته‌اید؟

هروی: بلی، برخی کتاب‌هایم مانند “گرگ‌های دوندر” تجربه شخصی اند. در برخی هم ممکن است در بخش‌هایی تجربیات شخصی من تجلی یافته باشند.

سعیدپور: طالبان جدیدا به گفته‌ی خودشان “کتاب‌های خلاف شرع” را جمع‌آوری و به‌جای آن کتاب‌های فقه اسلامی را توزیع می‌کنند. فکر می‌کمدی چند کتاب شما در فهرست کتاب‌های ممنوعه طالبان باشد؛ آیا شما معلومات دارید؟

هروی: وضعیت روشنی در افغانستان در رابطه به ممنوعیت کتاب‌ها وجود ندارد. طالبان اخیرا حدود صد عنوان کتاب را رسما ممنوع اعلان کردند؛ اما صدها عنوان دیگر به صورت غیررسمی فروش مجاز ندارند و خیلی از ناشران و کتاب‌فروشان از ترس این‌که به مشکلی برنخورند بسیاری از کتاب‌ها را از قفسه‌های خود برداشته‌اند. اما طالبان نمی‌دانند که از نگاه روان‌شناختی هرچه بر جامعه ممنوع و حرام گردد، کشش بیش‌تری پیدا می‌کند. خیلی از کتاب‌ها بعد از ممنوعیت حتی خرید بهتری پیدا کردند و در خفا به پیمانه زیادی فروخته می‌شوند. علاو بر آن‌، راه دیگری هم برای مطالعه و خرید کتاب وجود دارد که یکی از آن‌ها خرید و توزیع انلاین است.

سعیدپور: کتاب‌های شما به زبان‌های دیگر هم ترجمه شده است؟ اگر ترجمه شده کدام کتاب‌های تان است؟

هروی: یکی از کتاب‌هایم به نام دختران تالی اخیرا در امریکا از سوی انتشارات “ارکی پیلاگو” به زبان انگلیسی منتشر شده و همین اکنون از طریق بیش‌تر از سی سایت در سراسر جهان به فروش می‌رسد. دختران تالی به زبان فارسی در سال 2018 در کابل منتشر شد و در همان سال‌ها از آن استقبال خوبی صورت گرفت. این داستان به زندگی دختران و زنان افغانستان می پردازد. دخترانی که در همان سال‌ها هم در اطراف افغانستان حق درس‌خواندن نداشتند و بعد از صنف ششم زندگی هر کدام به نوعی تاراج می‌شود. این داستان زندگی مادرانی را هم به تصویر می‌کشد که با عنعنات، باورها و رسوم غلط، سرنوشت بهتری از دختران شان ندارند. اتفاقات دختران تالی در روستایی در شهرستان جوند بادغیس رخ می‌دهد، دره‌ای که خیلی زیباست، چشمه‌ها و باغ‌های و زمین‌های صاحل‌خیز و زیبایی دارد؛ اما در زیر پوست این همه زیبایی دختران و زنان زندگی سخت و فاجعه‌باری دارند.

یکی از مصیبت‌های افغانستان این است که مردم در حدی بی‌سواد و عقب، نگه‌داشته شده‌اند که هنوز خیلی‌ها فکر می‌کنند که تفکر طالبانی، تفکر سچه‌ی اسلامی است و این اسلام است که برای زنان هویت و اهمیتی قایل نیست. وقتی طالب بر منبر بالا می‌شود و زن را ناقص‌العقل می‌داند و می‌گوید که جای زن پستوی خانه است، او، از یاد برده که زنی او را زائیده و به پای بزرگ‌شدنش توشه عمر گذاشته است. در همین حال خرافات، عنعنه‌های ناپسند و این‌که در گوشه و اکناف افغانستان هنوز دختران را سرمایه و متاع می‌دانند عواملی است که کشور ما را به وحشت‌کده‌ای برای زنان و دختران تبدیل کرده است.

سعیدپور: استقبال از کتاب دختران تالی چگونه بود؟

هروی: رمان دختران تالی خیلی زود مورد توجه‌ی نویسندگان مطرح جهان هم قرار گرفت و در سایت “گود ریدز” و “کرکاس” پانزده نویسنده مطرح، که در سال‌های قبل یا جایزه گرفته اند و یا کتاب‌های شان پر فروش بوده، در مورد آن نظر داده اند.

این کتاب از سوی ناشر کاندید دو جایزه هم شده؛ یکی “کرکاس” و دیگری انجمن “اندرو کارنگی” در امریکا. انجمن کارنگی این کتاب را در میان 21 بهترین کتاب‌های سال 2024 جهان قرار داده‌است. ترجمه انگلیسی دختران تالی در ماه جنوری سال 2024 به یکی از پرفروش‌ترین کتاب در امریکا تبدیل شد و فقد در این ماه بیست هزار نسخه به فروش رفت.

باید خاطر نشان کرد که بعد از انتشار کتاب دختران تالی به زبان انگلیسی خیلی‌ها علاقه‌مند ترجمه و انتشار دیگر کتاب‌های من شده‌اند و تا حال چندین درخواست دریافت کردم. امیدوارم دریچه‌ای برای بازتاب وضعیت افغانستان و بخصوص زنان و دختران افغانستان به جهان گشوده باشم و در حد خود بتوانم گوشه‌های از تاریخ و سرنوشت سیاه مردم خود را بازتاب دهم.