روز جهانی رادیو؛ از محدودیت‌ها تا خاموشی صدای زنان

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) ۱۳ فبروری را به «روز جهانی رادیو» اختصاص داده است. از این روز در حالی در نقاط مختلف جهان بزرگ‌داشت می‌شود که افغانستان در دو سال گذشته گواه کاهش چشم‌گیر فعالیت کانال‌های رادیویی بوده است. در نتیجه‌ی توقف فعالیت کانال‌های رادیویی کارمندان رسانه‌یی به ویژه زنان شغل‌شان را از دست داده‌اند. علاوه بر این، محدودیت‌های طالبان بر فعالیت آزاد رسانه‌ها چالش جدید در دوسال گذشته بر فعالیت رسانه‌ها بوده است. طالبان محدودیت‌های بر دست‌رسی به اطلاعات، محتوای رسانه‌یی و کارمندان رسانه‌ها به‌ویژه کارکنان زن وضع کرده است. برخی از خبرنگاران زن که در رسانه‌های شنیداری کار می‌کنند، نیز می‌گویند که محدودیت‌های روز افزون طالبان بر فعالیت رسانه‌ها فضای کار را بر آنان تنگ‌تر کرده است و برخی از آنان حتا مجبور به ترک شغل‌شان شده‌اند.

طالبان، پس از حاکمیت دوباره بر افغانستان باوجود که همانند دوره‌ی اول حاکمیت شان فعالیت رسانه‌ها شنیداری و دیداری را ممنوع نکردند؛ اما بر فعالیت رسانه‌ها محدودیت‌های شدید وضع کرده است.

طالبان کارکنان زن در رسانه‌ها را ملزم به رعایت پوشش مورد نظرشان کرده است. هم‌چنان خبرنگاران زن در رسانه‌های تصویری باید از ماسک استفاده کنند. کارکنان زن رسانه‌یی بر اساس دستور طالبان حق گفت‌وگو و مصاحبه با مهمان مرد را ندارند. خبرنگاران زن در برنامه‌های رسمی و در محضر عام نیز باید از پوشش مورد نظر طالبان پیروی و ماسک استفاده کنند.

مریم -نام مستعار- خبرنگار در یکی از رسانه‌های شنیداری در بلخ است. وی می‌گوید که پس از روی کار آمدن مجدد طالبان، تمامی رسانه‌ها اعم از تصویری و شنیداری در سراسر کشور از فعالیت باز ماند. وی می‌گوید که با وجود مشکل‌های مالی برخی رسانه‌ها در بلخ دوباره با پیروی از پالیسی طالبان نشرات شان را آغاز کرده‌اند.

بر اساس گفته‌های مریم در ولایت بلخ و والسوالی‌های آن بیش‌تر رسانه‌های شنیداری فعالیت دارند و مردم نیز بیش‌تر علاقه‌مند برنامه‌های رادیویی اند.

این خبرنگار زن؛ اما می‌گوید که طالبان با گذشت هر روز محدودیت‌های بیش‌تر بر رسانه‌ها به ویژه بر زنان وضع کرده‌اند. وی می‌افزاید که ریاست امر به معروف و نهی از منکر و هم‌چنان ریاست اطلاعات و فرهنگ طالبان؛ اتاق‌ها کارکنان زن و مرد را در نخست جدا کردند و سپس جداسازی و تفکیک برنامه‌ها را نیز شروع انجام دادند. “اما در سال جاری، حکومت طالبان قوانین سخت‌گیرانه‌ی را بر گوینده‌های زن در رسانه‌های محلی [رادیو] وضع کردند. ریاست امر بالعمروف و ریاست اطلاعات و فرهنگ این گروه اتاق‌ها کارکنان زن و مرد را در نخست جدا کردند و بعد جداسازی و تفکیک برنامه‌ها شروع شد.”

مریم، باوجود مشکل‌ اقتصادی مجبور شده است که در نتیجه‌ی افزایش محدودیت‌های طالبان بر فعالیت‌های آنان، وظیفه‌اش را ترک کند. “فضای اسف‌بار و اختناق در رسانه‌های صوتی باعث شد من باوجود چالش‌های مالی، به کار در رادیو خاتمه دهم.”

وی، می‌افزاید که با گذشت هر روز طالبان محدودیت‌های جدید بر آنان وضع می‌کردند. بر اساس فرمان طالبان گوینده‌های زن نباید به تماس مخاطبان مرد پاسخ بدهند، هم‌زمان با این، بر اساس دستور طالبان هیچ گوینده‌ی زن حق ندارد برنامه‌ی رادیویی را با هم‌کار مردشان اجرا کند.

طالبان نشر موسیقی، اعلانات بازرگانی را نیز متوقف کرده و ریاست اطلاعات و فرهنگ ولایت بلخ، از رسانه‌های شنیداری  خواسته است که جدول نشراتی را با آنان شریک کنند. مریم هم‌چنان می‌افزاید: “روزها و مناسب‌های خاص را که در تقویم قبلی ما و تقویم فارسی وجود دارد هیچ رادیویی نمی‌تواند تجلیل کند.”

نرگس -نام مستعار- کارمند در یکی از رسانه‌ها شنیداری از هرات می‌گوید که بسیاری از رسانه‌ها با مشکل مالی مواجه اند. وی، می‌افزاید که خودش در ابتدا شش ماه بدون هیچ حقوقی در یکی از رادیوهای محلی این ولایت کار کرده است. 

وی، علاوه بر مشکل اقتصادی رسانه‌ها و عدم دریافت حقوق می‌افزاید که وضع محدودیت‌های طالبان بر فعالیت رسانه‌ایی چالش بزرگ بر آنان بوده است. 

نرگس با اشاره بر محدودیت‌های سلسله‌وار طالبان بر فعالیت آزاد رسانه‌ها می‌افزاید که بر اساس دستور طالبان رادیویی آنان جز برنامه‌های دینی، حق پخش سایر محتواها را ندارند. “برنامه‌هایی از جمله شعر خوانی، کتاب‌خوانی و مسابقه‌ها آموزشی همه ممنوع بود. حتا در یک تبلیغ نباید صدای زن و مرد یکجا می‌بود.”

علاوه بر این محدودیت‌ها طالبان در بیش از دو سال حاکمیت شان پخش صدای زنان از طریق رادیوها و تلویزیون را نیز ممنوع کرده است. 

مرکز خبرنگاران افغانستان (یک‌شنبه، ۳ جدی) سال جاری خورشیدی، گفت که اداره‌ی محلی طالبان در هلمند در ماه اسد سال جاری خورشیدی، نشر صدای زنان از رسانه‌های محلی این ولایت را منع کرد و اکنون پنج ماه از آن‌ می‌گذرد.

مرکز خبرنگاران افغانستان خواستار پایان دادن به ممنوعیت نشر صدای زنان از رسانه‌های محلی ولایت هلمند از سوی طالبان شده است.

این نهاد گفته است که این دستورالعمل «به‌شدت تبعیض‌آمیز» و «ناقض حقوق‌ اساسی زنان و رسانه‌ها» است.

مرکز خبرنگاران افغانستان هم‌چنان گفته است: «دستورالعمل ممنوع بودن نشر صدای زنان از طریق رسانه‌های محلی در هلمند در نوع خود بی‌سابقه است و در هیچ یک از ولایت‌های دیگر در این سطح دیده نشده است.»

این نهاد گفته است که این ممنوعیت در برگیرنده‌ی نشر هر نوع برنامه‌ی مستقیم یا غیرمستقیم با صدای زنان است.

در اعلامیه‌ی این نهاد آمده است: «مسوولان اداره‌ی اطلاعات و فرهنگ طالبان در هلمند تأکید کرده‌اند که حتا اعلان‌های آگاهی‌دهی عامه در مورد مسائل صحی و مصونیتی یا تجارتی که در آن صدای زنان باشد، نباید نشر شوند.»

هم‌زمان با این، اتحادیه‌ی ژورنالیستان آزاد افغانستان نیز به مناسبت روز جهانی رادیو می‌گوید که رادیو در افغانستان قدامت صد ساله دارد و به علت دست‌رسی آسان، طرف‌داران فراوانی دارد و بیش‌ترین شنوندگان رادیو روستا نشینان استند.

یافته‌های اتحادیه ژورنالیستان آزاد افغانستان نشان می‌دهد که ۲۵۷ رادیو در افغانستان فعالیت نشراتی داشته که در آن ۱۸۸۰ تن مرد و ۲۷۰ تن از زنان مصروف فعالیت‌های رسانه‌ای هستند.

بر بنیاد یافته‌های اتحادیه ژورنالیستان آزاد افغانستان در بیش‌تر از دوسال گذشته ۱۹ رادیو تازه تاسیس شده و ۲۴ رادیوی دیگر بعد از وقفه‌ی موقت نشراتی، فعالیت شان را از سر گرفته‌اند.

در یک سال گذشته نشرات ۹ رادیو در ولایت‌ها به گونه موقت متوقف شده که از این میان نشرات ۲ رادیو هنوز هم دوباره آغاز نشده است.

گفتنی‌ست که طالبان (پنج‌شنبه، 10 حمل) فعالیت “رادیو بانوان” را به دلیل نشرات مخالف پالیسی حکومت این گروه، مسدود کرده‌است.

پالیسی‌هایی که طالبان برای رادیو بانوان در بدخشان تعیین کرده بودند پخش نکردن موسیقی، عدم راه‌اندازی برنامه‌های زنده از سوی زنان و صحبت کردن مجریان زن با صدای نرم گفته شده‌است.

هم‌زمان با روز جهانی رادیو، دفتر نمایندگی سازمان ملل در افغانستان (یوناما) گفته تصور دنیایی بدون رادیو دشوار است.

یوناما روز (سه‌شنبه، ۲۴ دلو) در صفحه‌ی کاربری اکس خود نوشته است که از «حق دست‌رسی به اطلاعات و آزادی بیان» در افغانستان حمایت می‌کند.

به گفته‌ی این نهاد، در حال حاضر ۱۵۰ شبکه‌ی رادیویی در افغانستان فعالیت دارند.

رزا اوتونبایوا، رییس یوناما به مناسب این روز از رادیو کلید و رادیو مرسل در کابل دیدار کرده است.

او از رادیو در افغانستان به‌عنوان منبع حیاتی خبر، آموزش و بحث‌های عمومی در نزدیک به یک قرن ستایش کرد.

سوی هم، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) نیز به همین مناسبت گفته‌است که با وجود تحولات و پیشرفت‌های جهانی، رادیو هم‌چنان نقش مهمی در ارایه اطلاعات موثق فرامرزی به مردم دارد.

به گفته این سازمان، رادیو با ارایه معلومات جوامع را توان‌مند و علیه انتشار اطلاعات نادرست مبارزه می‌کند.

مرکز خبرنگاران افغانستان می گوید که طی بیش از دو سال گذشته که طالبان بر این کشور دوباره حاکم شده اند، نشرات تقریباً ۶۰ درصد رسانه‌ها متوقف شده‌اند.

نَی موسسه‌ی حمایت کننده رسانه‌های آزاد در افغانستان که اخیراً فعالیت‌اش را در این کشور متوقف کرد سال گذشته گفته بود که از میان بیش از ۳۰۰ رادیو، فعالیت حدود ۱۷۰ رادیو در افغانستان توقف یافته است.

فعالیت رادیو در افغانستان در نزدیک به ۱۰۰ سال گذشته با فرود و فرازهایی همراه بوده است. «رادیو کابل» به‌عنوان نخستین رسانه شنیداری در افغانستان شناخته می‌شود که در سال ۱۳۰۵ خورشیدی در زمان حکومت شاه امان‌الله خان، فعالیتش را آغاز کرد. دیری نگذشته بود که فعالیت این رادیو به دلیل جنگ‌های داخلی متوقف شد. رادیو افغانستان در سال ۱۳۲۰ خورشیدی پس از یک وقفه سیزده‌ساله دوباره به فعالیت آغاز کرد و تا دوره اول حاکمیت طالبان بر کشور زیر این نام فعالیت می‌کرد. در نخست این رادیو تنها در کابل نشرات داشت، اما بعدها نشراتش سرتاسری شد و در سال ۱۳۴۲ به «رادیو افغانستان» تغییر نام یافت.