از نقض حقوق زنان در افغانستان تا واکنش ضعیف جهان
حدیث حبیب‌یار
معاون بخش دیدبان حقوق بشر می‌گوید که طالبان در دو سال و نیم گذشته پس از به دست آوردن مجدد قدرت در افغانستان، جدی‌ترین بحران حقوق زنان در جهان را ایجاد کرده و به طور سیستماتیک حقوق زنان و دختران را از جمله آموزش، اشتغال با حقوق، آزادی بیان و حرکت، و مشارکت سیاسی را نقض کرده‌اند. واکنش جامعه بین‌المللی در برابر این عمل‌کرد‌های گروه طالبان خفیف بوده و به نظر می‌رسد که در برابر وضعیت حقوق زنان و دختران در سطح جهان بی‌توجه بوده است. برای جلوگیری از توسعه بیشتر این امر و تقویت تعهد جهانی به برابری جنسیتی باید کارهای بیشتری انجام شود.
دیدبان حقوق بشر با نشر گزارشی می‌گوید که بحران واقعی افغانستان تا حد زیادی از خبرها ناپدید شده است. هیدر بار، معاون بخش دیدبان حقوق بشر در این گزارش گفته است که برای زنان و دختران، زندگی تحت حاکمیت طالبان یک بدبختی روزافزون است. در بیش از دو سال پس از به دست‌گرفتن کنترل افغانستان در ماه اوت 2021، طالبان حملات بی‌امان و همه جانبه‌ای را علیه حقوق بشر زنان و دختران انجام داده و عملاً تمام جنبه‌های این حقوق را نقض کرده‌اند. “زنان افغانستان زندگی خود را به خطر می‌اندازند؛ با نظارت، آزار و اذیت، حمله، بازداشت خودسرانه، شکنجه، تبعید و دیگر سوء استفاده‌های طالبان مبارزه می‌کنند. آنان سزاوار هم‌بستگی کامل جامعه‌ی جهانی در این مبارزه شان علیه طالبان هستند. جهان باید در کنار آنها بایستد در غیر آن رویدادهای افغانستان و این واکنش ضعیف جهان پیامدهای عمیقی برای برابری جنسیتی در همه‌ی جهان دارد.”
معاون دیدبان حقوق بشر می‌افزاید که وضعیت افغانستان جدی‌ترین بحران حقوق زنان در جهان است. این کشور در فهرست تأمین حقوق زنان، صلح و امنیت در رتبه‌ی آخر قرار دارد.
وی، با اشاره به «وخامت بی‌سابقه‌ی حقوق زنان» می‌گوید که زنان افغانستان و مقام‌های سازمان ملل متحد و جهان این وضعيت را «آپارتاید جنسیتی» نامیده‌اند که از زمان تصویب اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر در 75 سال پیش، هرگز چیزی شبیه به آن وجود نداشته است به جز یک بار دیگر که طالبان افغانستان را کنترل می‌کردند.
خانم بار، سرکوب‌های اخیر طالبان به ویژه منع کار زنان در بخش‌های خصوصی، از جمله دستور بسته‌شدن تمام سالن‌های زیبایی زنان (آرایشگاه‌ها)، را نشان دهنده‌ی “تهاجم مستمر” به معیشت زنان افغانستان می‌داند. “بسته‌شدن سالن‌های زیبایی نشان‌دهنده‌ی از بین بردن فضاهای مخصوص زنان در خارج از خانه بوده و هم‌چنان منبع‌ای برای این‌که طالبان به‌طور سیستماتیک خدمات زنان و دخترانی را که خشونت خانگی را تجربه کردند، است.”
او، می‌افزاید که ممنوعیت زنان از کار کردن در آژانس‌های کمک‌رسان که جز فرمان‌های طالبان علیه زنان است. زنان و دختران افغانستانی را در بحران جدی‌تری قرار می‌دهد. “در جامعه‌ای که به طور فزاینده‌ای زنان از نظر جنسیت تفکیک شده است، اگر زنان کارگر برای رساندن کمک به زنان جامعه در آنجا نباشند، اغلب بدون کمک خواهند ماند. علاوه بر منع دسترسی اولیه به مواد غذایی، حتی فرصت قدم‌زدن در پارک، انجام یک ورزش یا لذت‌بردن از طبیعت نیز از دست زنان و دختران افغانستان سلب شده است. زنانی‌که به این نقض‌ها اعتراض می‌کنند با پیامدهای وحشتناکی از جمله ناپدید‌شدن اجباری، بازداشت خودسرانه و شکنجه روبرو هستند. طالبان با تهدید، ضرب و شتم، و شرایط توهین‌آمیز چه در حین بازداشت و چه در آزادی زنان، به ارتکاب تخلفات شدید علیه یک رشته مدافع حقوق زنان ادامه می‌دهند.”
هیدر بار گفته است که عمل‌کرد‌های طالبان از آن‌چه که استند کم‌تر گزارش شده‌اند. اخیراً این گروه شروع به بازداشت گسترده‌ی زنان و دختران به بهانه‌ی بی‌حجابی کرده‌اند. افغانستان امروز با یک جریان دائمی محدودیت‌های جدید علیه زنان و دختران مواجه است و طالبان نیز این پروژه خود را به پایان نمی‌رسانند.
هیدر بار، می‌گوید که دیده‌بان حقوق بشر، عفو بین‌الملل و کمیسیون بین‌المللی حقوق‌دانان همه این را قبول کرده‌اند که طالبان مرتکب آزار و اذیت جنسیتی علیه بشریت شده‌اند و بررسی آن را در صلاحیت دادگاه‌های ملی و بین‌المللی از جمله دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC) می‌دانند. اما تا اکنون واکنش دولت‌ها، سازمان‌های بین المللی و دیپلمات‌ها به این بحران ضعیف بوده است.
نام برده می‌گوید: “بسیاری از دیپلمات‌ها به ما می‌گویند که درگیری با طالبان بسیار مهم است. اما اکنون کاملاً واضح است که این گفته‌ها هیچ نتیجه‌ای در قانع‌کردن طالبان برای پایان‌دادن به تجاوز به حقوق زنان نداشته است و حتی ممکن است نتیجه معکوس داشته باشد. وقتی دیپلمات‌ها «درگیر می‌شوند»، تمرکز اغلب روی مبارزه با تروریسم، مبارزه با مواد مخدر، معاملات تجاری یا بازگشت گروگان است.
علیرغم این‌که زنان افغانستان در غیر این صورت پیام می‌دهند و درخواست می‌کنند، برنامه حفاظت از حقوق زنان به ندرت در فهرست اولویت‌های دیپلمات‌ها قرار می‌گیرد.”
گفتنی‌ست که طالبان از زمان روی کار آمدن‌شان در افغانستان به نقض حقوق بشری متهم استند. “تنها نقشی که طالبان احساس می کنند باید داشته باشند. نقض حقوق بشر است که این باعث افزایش آمار گرسنگی در میان زنان سرپرست خانوار شده است. اگر جهان بتواند زندگی با سوء استفاده‌های طالبان را بیاموزد؛ زنان افغانستان تا حد زیادی در خانه های خود محبوس می‌شوند، صدای خود، شخصیت خود، تحصیلات خود، رویاهای خود، و کمک‌های خود را به جوامع خود از دست می‌دهند که این بسیار شکننده است. تأمین حقوق زنان و دختران در همه جا باید وجود داشته باشد.”
هم‌چنان او گفته که اگر رهبران طالبان بتوانند با جت‌های شخصی پرواز کنند، در سفرهای دیپلماتیک فرش قرمز پهن کنند، اجازه اداره سفارت‌خانه‌ها را داشته باشند. در حالی که همواره به نقض حقوق زنان در کره زمین ادامه می‌دهند، این واضح است که نشانه‌ای از اهمیت اندک به حقوق زنان در سراسر جهان است.
خانم بار، اضافه می‌کند که مشارکت زنان در فرآیندهای صلح، حتا در مذاکرات مورد حمایت سازمان ملل، در حال کاهش است. پیشرفت‌های فناوری به اشکال جدید خشونت مبتنی بر جنسیت از جمله علیه روزنامه‌نگاران و سیاستمداران زن نیز دامن می‌زند که پیامدهای جدی و حتی مرگبار دارد.
وی افزود که زنان سازمان ملل می‌گویند نابرابری‌های جنسیتی در حال بدتر شدن است و ممکن است ۲۸۶ سال دیگر طول بکشد تا شکاف‌های جنسیتی جهانی در حمایت‌های قانونی از زنان و دختران برطرف شود. در کشورهایی که نرخ زاد و ولد رو به کاهش است، دولت ها اغلب استراتژی‌هایی را دنبال می‌کنند که به زنان آسیب می‌رساند. حملات طالبان به حقوق زنان و دختران در افغانستان و واکنش ضعیف بین‌المللی به این بحران در همین چارچوب اتفاق می‌افتد.
معاون بخش زنان دیدبان حقوق بشر در ادامه بیان می‌کند که مدافعان حقوق بشر باید به رهبران سیاسی طالبان ثابت کنند که آنها بحران زنان در افغانستان را فراموش نکرده‌اند و در سطح سازمان ملل، مدافعان باید از تلاش‌ها برای تصویب معاهده‌ای درباره عملکرد طالبان علیه بشریت حمایت کنند؛ تا حمایت از زنان را تقویت نموده و «آپارتاید جنسیتی» مورد بررسی قرار گیرد.
هم‌چنین هیدر بار تاکید کرده است که برای جمع آوری و حفظ شواهد مربوط به جنایات طالبان در افغانستان، از جمله جنایت‌ها علیه زنان و دختران، نیاز به ایجاد یک مکانیسم پاسخ‌گویی به دستور سازمان ملل دارد.
او، گفت: “نمایندگان زنان باید از گزارش‌گر ویژه و دیگر کارشناسان حقوق بشر در افغانستان حمایت کنند تا در ژوئن 2024 به شورای حقوق بشر در مورد پاسخ به «سیستم نهادینه شده تبعیض، جداسازی، بی‌احترامی به کرامت انسانی و محرومیت زنان و دختران» گزارش دهند. بر علاوه در مورد دادگاه‌های بین المللی، رهبران سیاسی باید اطمینان حاصل کنند که دیوان کیفری بین المللی و دیگر دادگاه ها منابع و همکاری لازم برای پاسخ‌گویی رهبران طالبان را در مورد آزار و اذیت جنسیتی دارند. هم‌چنین باید در رابطه با نقض کنوانسیون رفع کلیه اشکال تبعیض علیه زنان توسط طالبان که افغانستان آن را بدون قید و شرط در سال 2003 به تصویب رساند، پرونده‌ای به دادگاه بین المللی دادگستری مطرح شود.”
هیدر بار از جامعه جهانی می‌خواهد که تشخیص دهد مبارزه زنان و دختران افغانستانی که در حال حاضر با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، مبارزه برای حقوق زنان و دختران در همه جا است. “ما باید طوری در کنار آنها بایستیم که گویی سرنوشت آنها به تعیین سرنوشت ما کمک می کند.”
طالبان پس از تسلط مجدد بر افغانستان، با صدور بیش از ۵۰ فرمان حقوق و آزادی‌های اساسی زنان و دختران را سلب کرده‌اند. طالبان بیشتر این فرمان‌های محدود کننده بر زنان را تحت به عنوان “تطبیق شریعت اسلامی” بر زنان و دختران اعمال کرده‌اند.
این در حالی‌ست که دیده‌بان حقوق بشر به نقل از هیدر بار، معاون دیده‌بان حقوق بشر چهارشنبه، ۱۱ دلو با نشر پیامی در برگه‌ی اکس خود نگاشت که زنان و دختران افغانستان، سزاوار روزی هستند که در دادگاه بین‌الملل کیفری، علیه تبعیض طالبان، حضور داشته باشند و دیوان بین‌المللی کیفری (ICJ) می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. وی گفته بود که حمایت تنها یک دولت عضو کنوانسیون رفع اشکال تبعیض علیه زنان (CEDAW) می‌تواند این امر را تحقق بخشد.
