نگاهی به وضعیت زنان زیر سایه‌ی فرمان‌های طالبان
لیدا بارز
آگست ۲۰۲۱، زمانی‌که نیروهای ائتلاف خارجی افغانستان را ترک و جنگ‌جویان طالبان به بار دوم در این کشور حاکم شدند. گروهی که از اوان روی‌کار آمدن در نبرد با زنان قرار گرفت. تسلط آنان به مثابه‌ی محدودیت‌های روز‌افزون و به حاشیه کشاندن زنان از جامعه، انجامید. این گروه فرمان‌های محدود کننده‌ی متعددی را برای محروم کردن هرچه بیشتر زنان و دختران صادر کرده‌اند. زنان در افغانستان، حق دست‌رسی به آموزش، اشتغال در نهادهای داخلی و خارجی، حق سفر و گشت‌و‌گذار در فضاهای عمومی را از دست داده‌اند. زنان تحت فرمان‌های محدود کننده‌ی طالبان، بدترین وضعیت حقوق بشری را سپری می‌کنند. این امر باعث شده است که وضعیت زنان در حالت اضطراری و ایمرجنسی گزارش‌های نهادهای حقوق بشری، بازتاب داده شود.
در این گزارش نگاهی مختصری به وضعیت زنان افغانستانی، در دوره‌های مختلف زمانی (دوره‌ی اول طالبان، دهه‌ی دموکراسی و پسا جمهوریت) پرداخته شده است.
پس از جنگ‌های بیست‌ساله در افغانستان، در اگوست ۲۰۲۱، نیروهای ائتلاف خارجی از این کشور خارج شدند. خبرگزاری آمریکایی بنام (US News) نوشته است؛ پس از آن‌که نیروهای آمریکایی میدان‌هوای کابل را ترک کردند، نیروهای طالبان که عمدتأ از یک قبیله و «اسلام‌گرایان افراطی» اند به بار دوم در این کشور حاکم شدند.
طالبان حقوق و دست‌آوردهای دو دهه‌ی اخیر را به تاراج بردند. آنان در اوایل حکومت خود وعده‌ی حمایت از حقوق #زنان و اقلیت‌ها را سپرده و بعد «پای‌مال» کرده‌اند.
نهادهای حقوق بشری بارها در گزارش‌های خود نوشته‌اند؛ طالبان بجای دفاع از زنان، محدودیت‌های بیشتر و سخت‌تری را بر آنان وضع کرده‌اند. خبرنامه‌ی آمریکای از فرمان ماه آوریل ۲۰۲۲، مبنی بر منع کار زنان در سازمان‌های بین‌المللی به عنوان «آخرین ضربه به حقوق زنان» یاد کرده و نگاشته‌اند؛ زمانی‌که زنان از کار در سازمان ملل منع شدند؛ این فرمان، مشارکت آنان در نیروی کار و زندگی روزمره را محدودتر کرد.
زنان در ۱۹۷۹
پیش از سال‌های ۱۹۷۹، زنان افغانستانی، از آزادی‌های گسترده‌ی برخوردار بودند. حتی در مواردی زنان این کشور با سایر کشورها مقایسه می‌شد. زنان در افغانستان، در سال ۱۹۱۹، یک‌سال پیش از زنان در ایالات متحده، حق رای به دست آوردند. در طول دهه ۱۹۶۰، حقوق زنان در حال گسترش بود و برابری بیشتر در قانون اساسی افغانستان مورد تاکید قرار گرفت. پیش‌رفت آنان در دهه‌ی ۱۹۷۰، ادامه یافت. امأ در آستانه‌ی سال ۱۸۷۸، یک کودتای کمونیستی شکل گرفت.
شوروی سابق، در سال ۱۹۷۹، حمله کرد و پس از آن آمریکایی‌ها و شوروی از جهت‌های مختلف از جنگ داخلی در افغانستان، حمایت کردند. در این میان، گروه های «افراطی-مذهبی» کنترل بیش‌تری بر کشور به دست آوردند و #زنان شاهد محدودیت‌های فزاینده‌ای بر آزادی خود بودند.
سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱؛ دوره‌ی اول حاکمیت طالبان و وضعیت زنان
طالبان اولین بار در سال ۱۹۹۴، از میان گروه‌های شبه نظامی که در زمان تهاجم شوروی تأسیس شده بودند، ظهور کردند. در سال ۱۹۹۶، طالبان برای اولین بار کنترل افغانستان را به دست گرفتند و آزادی زنان را لغو کردند. در سایه‌ی حکومت طالبان، زنان و دختران از حضور در مدرسه، کار، ترک خانه بدون همراه و صحبت در جمع، محروم شدند.
سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱؛ به نقل از آگاهان «دهه‌ی دموکراسی در افغانستان»
در ۲۰۰۱، طالبان برکنار شد. زنان توان‌ستند به پیش‌رفت‌های قابل ملاحضه‌ای دست یابند. ایالات متحده و متحدانش پس از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر، به افغانستان حمله کردند. در پایان سال ۲۰۰۱، طالبان از قدرت برکنار شدند، اگرچه درگیری‌های نظامی در دو دهه بعد ادامه یافت. در طول این مدت، حقوق و دست‌رسی زنان در عرصه‌های مختلف در اجتماع، گسترش یافت. دختران به مکتب رفتند، زنان شغل داشتند و دولت حقوق زنان را در قانون اساسی گنجانده بود.
امأ اگست ۲۰۲۱ و برگشت دوره‌ی تاریک برای زنان افغانستانی
پس از خروج ایالات متحده از افغانستان، دولت مورد حمایت غرب به سرعت به دست «افراط‌گرایان» افتاد. در 15 آگوست، طالبان کنترل شهر کابل، پایتخت افغانستان، را به دست گرفتند. در ابتدا، طالبان قول داد که به حمایت از حقوق زنان ادامه دهند، امأ به سرعت آشکار شد که این اتفاق نخواهد افتاد.
فرمان‌های محدود کننده‌ی زنان توسط طالبان
سپتامبر ۲۰۲۱: پس از گذشت یک ماه از تسلط این گروه در کابل، فرمان جداسازی صنف‌های دختران از پسران و تفکیک جنسیتی، پوشش اجباری بر دانش‌جویان دختر و آموزگاران زن برای زن در دانشگاها، صادر شد
مارچ ۲۰۲۲: طالبان فرمان بسته شدن مکتب‌های دخترانه
را صادر کردند. طی این فرمان، دختران بالاتر از صنف ششم از حق آموزش محروم شدند. امأ طالبان بسته شدن مکتب‌ها را موقتی دانسته و گفته بودند؛ با تغییر نصاب تعلیمی دوباره این فرمان برداشته خواهد شد. با گذشت بیشتر از دو سال، هنوز خبری از بازگشایی مکتب‌ها نیست. طالبان همچنان در این مورد اظهار نظر نکرده‌اند.
می ۲۰۲۲: لباس زنان زیر ذره‌بین طالبان رفت
طالبان در ماه می ۲۰۲۲، قوانین سخت‌گیرانه‌ی حجاب اجباری را وضع کردند. این فرمان آزادی زنان در افغانستان را بیشتر مورد سرکوب قرار داد و موظف کرد که زنان باید هر زمان که خانه‌های خود را ترک می‌کنند، از سر تا پا پوشیده باشند. در این مورد خبرنامه‌ی آمریکا نوشد؛ این شامل پوشاندن «پوشش توری روی صورت آنها نیز می‌شود.» اگر زنان این محدودیت‌ها را زیر پا بگذارند، سرپرستان مرد آنها مجازات همراه با زندان در انتظار شان است.
نوامبر ۲۰۲۲: زنان از رفتن به پارک‌های تفریحی و سالن‌های زیبا منع شدند
طالبان نتوانسته‌اند حضور زنان در اجتماع را هضم کنند. تا نوامبر، زنان بصورت فزاینده‌ای از فضاهای عمومی، از جمله پارک‌ها و سالن‌های ورزشی منع شدند. طالبان ادعا کردند که سعی کرده‌اند این فضاها را برای زنان باز نگه دارند، اما به دلیل نقض بیش از حد قوانین مربوط به تفکیک جنسیتی و پوشش صورت، و پوشش مد نظر این گروه، مجبور به بستن آنها شدند. به گفته برخی از زنان افغانستانی، امأطالبان «دروغ» می‌گفتند و هیچ قانون نقضی وجود نداشت.
دسامبر ۲۰۲۲: فرمان منع کار زنان در سازمان‌های غیر دولتی صادر و دروازه‌ی دانشگاها بروی آنان بسته شد
طالبان در ۲۰ دسامبر، زنان را از حضور در دانشگاها منع کردند. علی‌رغم بسته کردن کودکستان‌ها و مکتب‌ها برای دختران بالاتر از صنف ششم، بسیاری از دختران افغانستانی به امید حضور در دانشگاه، آموزش خود را بصورت آنلاین ادامه داده بودند. این تصمیم به طور گسترده‌ی توسط جامعه‌ی جهانی محکوم شد و آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل، آن را “وعده‌ی شکسته” طالبان خواند.
افغانستان در ۲۴ دسامبر مورد انتقاد بیشتر جامعه جهانی قرار گرفت، زمانی که به همه سازمان‌های غیر دولتی دستور داد تا کارمندان زن خود را از کار بازدارند. وزارت اقتصاد این تصمیم را با این ادعا که برخی از کارکنان به قوانین سخت‌گیرانه‌ی پوشش مد نظر طالبان، پای‌بند نبوده‌اند، توجیه کرد. سازمان ملل و چندین گروه کمک رسان بین‌المللی گفتند که این تصمیم توانایی آنها را برای ارائه‌ی کمک به کشوری که اکثریت مردم در آن در فقر زندگی می‌کنند، در این میان زنان و کودکان بیشتر آسیب‌پذیر اند، آسیب می‌‌رساند.
آپریل ۲۰۲۳: تمدید فرمان منع کار زنان در سازمان‌های غیر دولتی از جمله سازمان ملل متحد در افغانستان؛
در ۴ آپریل، طالبان ممنوعیت و فرمان ماه دسامبر برای زنان افغانستانی از کار در سازمان‌های غیردولتی را تمدید کرد و این بار به طور خاص کسانی را که برای سازمان ملل کار می‌کردند؛ هدف قرار داد. به دنبال این اقدام، شورای امنیت سازمان ملل متحد، آن را «بی‌سابقه در تاریخ سازمان ملل متحد» خواند، این سازمان به تقریباً تمام ۳۳۰۰ کارمند افغانستانی خود، از جمله تقریباً ۴۰۰ زن افغانستانی، دستور داد که به دفاتر خود برنگردند و در عوض از خانه با «امکانات محدود» کار کنند.
با این حال، سازمان ملل متحد، در ماه دسامبر ۲۰۲۳، یک کنفرانس دو روز‌ه‌ی در قطر برای گفت‌و‌گو پشت درهای بسته در مورد وضعیت بشردوستانه و وضعیت زنان در افغانستان، برگزار کرد. در حالی که نماینده‌ها از کشورها و گروه‌های مختلف در آن شرکت داشتند، از طالبان برای شرکت در آن دعوت نشد.
به تعقیب نشست‌های شورای امنیت در مورد زنان افغانستانی، این شورا در ۳۰ دسامبر، ۲۰۲۳، با تعیین فرستاده‌ی ویژه به افغانستان موافقت کرد.
در جدید‌ترین موارد، طالبان در منطقه‌‌های مختلف شهر کابل، دایکندی و بامیان موج جدیدی از سرکوب و دست‌گیری زنان را راه‌اندازی کرده‌اند. این گروه با وارد کردن اتهام «بی‌حجابی» یا پوشش خلاف میل این گروه، شماری از زنان و دختران را بازداشت و شکنجه کرده‌اند. اقدامی که از سوی نهادهای حقوق بشری، فعالین مدنی و سیاسی، عفو بین‌الملل و سازمان ملل متحد در افغانستان، محکوم شد. در تازه‌ترین گزارش، یوناما نوشت که خواهان پی‌گیری اتهامات وارد شده بالای زنان در دو هفته‌ی اخیر (روزهای نخست ماه جنوری ۲۰۲۴) است.
