زنانه زیستن در افغانستان قطعا آسان نیست

گفتگو کننده: نسیمه همدرد

کارکردن زنان در جوامع سنتی دشوار است و همواره با چالش و خطرهای گوناگون همراه بوده است.برای زنان  افغانستانی اما کار کردن از آن هم دشوارتر، پیچیده تر و خطر آفرین تر است. چون جامعه هنوز هم نگاه آن چنانی و مثبتی را نسبت به زنان ندارد. در این چند سال زنان با این که توانسته اند کارهای را انجام دهند و تا جایی در جامعه و سیاست نقش آفرینی نمایند اما با این هم وقتی کارکرد شان را سبک و سنگین نماییم می‌بینم که برای نیل به هدف هنوز راه طولانی برای پیمودن و بلندی‌های زیادی برا ی هموار کردن دارند. کسانی که برای زنان کار کرده اند با این دشواری‌ها بهتر آشنا هستند چون آن‌ها با هر نوع مشکل زنان دست و پنجه نرم می‌کنند و با هزارتوی این ماجرا به خوبی آشنا هستند.

خبرگزاری بانوان افغانستان این بار به سراغ یکی از زنان نخبه که ده ها رویداد دردآلود زنان  را گوش کرده و شاهد بوده رفته و گفتگویی را ترتیب داده است. بانو محبوبه جمشیدی رییس امور زنان هرات از نام‌ها و چهره‌های آشنا است. او کسی است که در این چند سال در خصوص زنان تلاش‌هایی فراوانی نموده است. در این گفتگو به پای حرف‌ها و تجربه‌های او می‌نشینیم.

پرسش:خانم محبوبه جمشیدی در مورد خود تان بگویید، کجا تولد شدید و تحصیلات را از کجا آغاز و به کجا رسانیدید؟

محبوبه جمشیدی: در شهر کندهار تولد شدم.  کوچک بودم که خانواده ما به شهر هرات آمدند . تحصیلات‌ام را  در شهر هرات آغاز کردم و از مکتب محجوبه هروی فارغ شدم و بعد در دانشگاه هرات رشته هنر را خواندم و فعلا هم مصروف  گرفتن لیسانس دوم از دانشگاه شخصی در هرات هستم.

پرسش: چرا هنرها را انتخاب کردید؟

محبوبه جمشیدی‌:من علاقه‌مند رشته حقوق بودم اما در رشته مورد نظرم در هرات کامیاب نشدم. چون دانشگاه هرات رشته حقوق نداشت و من هم امکانات کافی نداشتم تا به کابل بروم و رشته مورد نظر خود را بخوانم. بناء تصمیم گرفتم یک رشته کاملا متفاوت را انتخاب کنم. همین شد که هنرها را خواندم  و ازین طریق خواستم پیامم را و گفتنی‌هایم را در قالب هنر بیان کنم.

پرسش: چی باعث شد که خلاف رشته کار کنید؟

محبوبه جمشیدی: زمانی که دانش‌آموز بودم  میل و علاقه زیاد داشتم که فعالیت‌های اجتماعی داشته باشم  و از همان صنف یازده و دوازدهم مکتب شروع کردم به سهم گیری در برنامه‌های فرهنگی و فعالیت‌های اجتماعی. گاهی هم جبر زمان باعث می‌شود به راهی که باید بروی نروی. هنر را هم برای این انتخاب کردم که دنیای هنر دنیای متفاوتی است و می‌خواستم که این دنیا حال و هوای تازه‌یی برایم بدهد. اما باز هم ذهن و فکرم طرف موضوعات حاد اجتماعی بود. به ویژه زمانی که تبعیض رفتاری علیه زنان را در دانشگاه می‌دیدم، انگیزه‌ام برای کار در عرصه اجتماعی بیشتر می‌شد. با خود گفتم که باید به زنان بیشتر بپردازم و یک فعال حقوق زن باشم. چون شاهد بودم که در جامعه‌ی ما زنان هیچ‌گاهی هم ردیف مردها نبوده اند. با خود گفتم که برای زنان چه می‌توانم بکنم. در سال آخر دانشگاه یک نهاد ایجاد کردم که اولین نهاد فرهنگی و هنری در هرات بود. اسم این نهاد است«کانون هنرهای تجسمی». این نهاد هم اکنون فعال است. در کانون اولین کارم این بود که تیم بسازم. تیمی مختلط از زنان و مردان. چهار خانم و چهار آقا را در این تیم گرفتم و کار را شروع کردیم و بعدا ده نفر شدیم. برنامه‎های متفاوتی روی دست گرفتیم و بیشتر تمرکز ما روی زنان بود.

اولین نمایشگاه بزرگ نقاشی را در شهر هرات زیر نا«سکوت زن در تصویر» در سال 1383 خورشیدی برگزار کردیم. در این نمایشگاه، بیشتر از دو صد اثر  به نمایش گذاشته شده بود. از همان جا کارم در امر مبارزه برای دفاع از حقوق زنان آغاز شد. بعدا فعالیت‌های فرهنگی و هنری مان را در بخش زنان در سطح ولسوالی‌های هرات و بعدا در ولایت‌های دور دست مثل بامیان انکشاف دادیم و با زنان در ولایت‌های مختلف در ارتباط بودیم و مشترکا کار می‌کردیم.

پرسش: چی فکر می‌کنید کار در بخش زنان چقدر دشوار است؟

محبوبه جمشیدی: اولا، ما در جامعه‌ و در کشوری زندگی می‌کنیم که به هر نحوی و در هر بخشی که خواسته باشیم کار کنیم چالش‌ها بیشتر از فرصت‌ها است. طبعاً که چالش‌ها فرا راه کار زنان بیشتر از سایر بخش‌ها است. من تجربه چند سال کار در ریاست امور زنان، ریاست اطلاعات و فرهنگ و چند نهادم مدنی در حوزه  زنان را دارم. این تجارب به من آموزانده که کار برای زنان در افغانستان دشوار است. برای این کار باید خیلی زیاد از خود مایه بگذاری و به معنای واقعی کلمه قربانی بدهی و باید یک مبارز بسیار جدیی باشی.

پرسش: چقدر مبارزه کردید تا به جایگاهی که امروز ایستاده‌اید، رسیدید؟

من شاید از معدود کسانی باشم که خوشبختانه مثل بقیه مبارزه را از خانه و از خانواده شروع نکرده‌ام. در خانواده محدودیت سد راه من نبوده است. یعنی من یک گام پیش بودم .می‌دانم شمار زیادی از زنان مبارزه را از خانه شروع می‌کنند. باید از خانواده اجازه بگیرند تا به عنوان یک زن و یک انسان در اجتماع حضور یابند. فکر می‌کنم این کار بسیار سخت است. پدرم همیشه می‌گفت دیروقت خانه آمدنت برای مردم سوال بر انگیز است می‌گفت به تنهایی مسافرت نرو چون بحث است. اما مانع جدی ایجاد نمی‌کرد به مرور زمان، خانواده‌ام از تمرکز به این موضوع دست برداشتند.  چون برای شان معلوم شد که تنها نماینده خانواده شان چطور کار می‌کند و چی اهدافی دارد پس ازآن، خانواده‌ام به من روحیه دادند و حمایتم کردند. اما با محیط با اجتماع و با فرهنگ زیاد مبارزه کردم. چهار سال است که در اداره امور زنان، مشغول کارمهستم در این مدت در مقابل بی عدالتی‌ها، تبعیض و ناهنجاری‌های اجتماعی هر دقیقه در حال مبارزه هستم.

پرسش: چی فکر می‌کنید؛ در جغرافیایی به نام افغانستان، زنانه زیستن چگونه است؟

محبوبه جمشیدی: زنانه زیستن در افغانستان قطعا آسان نیست. بلکه بسیار دشوار است. در جامعه ما زن را در نقش‌های مختلفی در رویکرد شعار  و نماد می‌ستایند اما کمتر کسی پیدا می‌شود که زن را در نقش انسان مورد تکریم قرار دهد. این بزرگترین دشواری زنانه زیستن در جغرافیای زیست ماست!

پرسش: چی باعث شد که شما چندین سال در اداره امور زنان به صفت رییس این اداره باقی بمانید؟

محبوبه جمشیدی‌‌: من شخصا نمی‌توانم به مقایسه با مسوول قبلی این اداره بپردازم. همکاران قبلی مان در این اداره، نیز کار کردند، زحمت کشیدند و سنگ تهداب را گذاشتند. هرچند سال‌های زیاد در یک اداره کار کردن خسته‌کننده است اما من برای ماندن و ادامه دادن، انگیزه دارم. می‌خواهم باشم تا ثمره چند سال کارم را ببینم. حضور بیست و پنج دختر جوان در اداره ما ثمر کمی نیست. هر کدام آنان الفبای اداری را از همین جا و با من آغاز کردند و امروز هر کدام شان شخصیت‌های مستقلی شدند و در هر پستی که حالا درخواست بدهند، بدون کدام مشکل جذب می‌شوند. این خیلی برایم لذت بخش است.

پرسش: اگر زنان هرات از کارکرد تان راضی نباشند و خواهان کناره‌گیری تان از این سمت شوند، چه خواهید کرد؟

محبوبه جمشیدی: طبیعتا هر کس در هر جایی که باشد و در هر بخشی که کار کند حامیان  و مخالفان خود را دارد. عده‌ی انتقاد می‌کنند که انتقادها نیز در مواردی بجا و پذیرفتی است. کمی و کاستی در هر کار و در هر اداره موجود می‌باشد. اما با احترامی که به همه بانوان هرات دارم، باید در پاسخ به سوال شما بگویم که رضایت و عدم رضایت زنان هرات از کارکرد من، بر می‌گردد به این که چقدر آن‌ها از وظایف، صلاحیت‌ها و محدویت‌های کاری من آگاهی دارند. خیلی چیزها در حوزه صلاحیت ما نیست. بناء من همیشه به خود بر می‌گردم و می‌بینم که چقدر کارم قابل قبول است. اگر نتوانستم کاری که برایم سپرده شده به درستی از عهده‌اش بر آیم، مطمئناً که نیاز نیست کسی دیگر از من بخواهد خودم از آن کار و سمت کناره گیری خواهم کرد. نمی‌خواهم حضورم نمادین باشد.

پرسش: چقدر از حضور کمرنگ زنان در راس اداره‌های دولتی در هرات نگران هستید؟

محبوبه جمشیدی: در ولایتی مثل هرات که ظرفیت‌ها و امکانات بیشتری وجود دارد ایجاب می‌کند که زنان در امور اداری سهم بیشتری داشته باشند. ما در هرات شصت واحد اداری داریم. اما حضور زنان در این اداره‌ها کم رنگ است. این زیبنده هرات نیست. ولایت هرات از نظر کم رنگ بودن حضور زنان در اداره‌های دولتی هیچ تفاوتی با ولایت‌های درجه سوم ندارد. یعنی از این لحاظ با ولایت‌های هم ردیف هستیم که از لحاظ امنیتی مشکل دارند و از لحاظ ظرفیت در سطح پایین تری قرار دارند.

پرسش: برای پنج سال آینده کدام پله را برایتان در نظر دارید؟

محبوبه جمشیدی: برای پنج سال آینده چیزی که من برای خودم در نظر دارم این است که در قدم اول فرصتی برای خود ایجاد کنم تا تحصیلاتم را ادامه دهم. حداقل در سطح ماستری چون که یک نیاز است. دیگر این که می‌خواهم از ولایت بیرون شده و در سطح مرکز کار کنم. جایی که مرکز فرماندهی است و از آنجا می‌توان برای کتله بزرگتری از زنان خدمت کرد. من کابل را تنها برای زنان کابل نمی‌دانم و باید از 34 ولایت کسانی که توانایی دارند در مرکز کار کنند باید باشند و از این توانایی خود درجهت خدمت به زنان و مردم استفاده کنند.

پرسش:اگر در چارچوب دولت کار نکنید، باز هم کار تان در حوزه زنان خواهد بود؟

محبوبه جمشیدی: آنچه از خود برداشت دارم و اگر تاریخ جهان را هم مطالعه کنیم در هر کشوری که مساوات وجود دارد، خانم‌های آن کشور مبارزات دایمی خود را برای تامین مساوات داشته اند. من فکر می‌کنم تنها به من نمی‌شود تک تک زنان کشور در هر جایگاهی که قرار دارند باید مبارزه کنند. من هم می‌توانم بگویم در هرجایی که باشم مبارزه برای تامین حقوق زنان و دفاع از حقوق زنان در اولویت کاری‌ام قرار خواهد داشت و اگر با مردان هم کار کنم، باید منفعت کارم شامل حال زنان شود من جدا از زنان نمی‌توانم باشم.

پرسش: با وجود این همه مصروفیت‌ها، چقدر به امور خانه داری رسیده‌گی کرده می‌توانید؟

محبوبه جمشیدی: اگر صادقانه بگویم آنچنان که باید به امور خانه برسم نمی‌توانم. چون ساعات اصلی روز را من مصروف کار هستم.  اما باز هم تمام تلاشم را می‌کنم که مادر خوب و همسر خوبی باشم و خانواده‌ام از من راضی اند ولی گاهی در این وسط فشار سر خودم زیاد می‌آید ولی چاره‌ای نیست باید تحمل کرد.

پرسش: با همکاران تان چگونه رفتار می‌کنید؟ آمرانه یا دوستانه؟

محبوبه جمشیدی: من دفتر کارم را خانه دوم خود و همکارانم را اعضای خانواده‌ام می‌دانم . با همکارانم رابطه بسیار نزدیک و صمیمی دارم و در خیلی موارد حتی در امور زندگی شخصی شان با من صحبت می‌کنند و مشلات شان را با من در میان می‌گذارند.  در وقت رییس بودن رییس اداره هستم  در و قت دوست بودن بهترین دوست هستم. کاری را که به ما سپرده شده است را در فضای دوستانه انجام می‌دهیم.

پرسش: دوستان تان بیشتر از کدام طیف هستند؟

محبوبه جمشیدی: من با تیپ‌های شخصیتی متفاوتی دوستم. شاید فقط یک وجه مشترکی باهم داشته باشیم ولی دوستان خوبی هستیم. بیشتر با خانم‌هایی دوستی و رفاقت دارم که از آن‌ها چیزی آموختم و به گونه‌ای الگوهای من هستند. حتا دختران جوانی که من از آن‌ها چیزی می‌آموزم برایم بهترین دوستانم هستند و در کل دوست دارم با کسی دوست باشم که از او چیزی بی‌آموزم.

پرسش: پیام تان برای خانم‌های دیگر چیست؟

محبوبه جمشیدی: من همیشه برای اطرافیانم چی در خانواده و چی در بیرون، از همه خواهش من همین بوده که جامعه شان را بشناسند و خود را پیدا کنند و اگر می‌خواهند مبارزه کنند هدفمندانه کار کنند و خود را قربانی نکنند. من همیشه می‌گویم در هر کار اعتدال داشته باشید. افراط و تفریط انسان را دچار مشکل می‌کند. راه مبارزه راه مستقیم نیست. راه  پر پیچ و خم است. این راه را باید تجربه کرد. شاید به هدف دیر تر برسیم اما می‌رسیم و زنی که تمام اوصاف زنانه را داشته باشد و اوصاف‌اش را بشناسد، می‌تواند جنس برتر جامعه باشد.