شما احتمالا کرونا می‌گیرید

در ماه مِی 1997 یک پسر سه ساله مریض شد. مریضی وی ابتدا به‌نظر یک سرماخوردگی ساده می‌رسید. وقتی علائم سرماخوردگی (گلو درد، تب و سرفه) شش روز ادامه یافت، او را به شفاخانه «کوین الیزابت» در هنگ‌کنگ منتقل کردند. در آن‌جا سرفه‌ی او شدیدتر شد و پسرک نفس‌تنگی پیدا کرد. او با وجود مراقبت‌های پزشکی ویژه، زنده نماند.

داکتران که از وخامت سریع وضعیت صحی او گیج شده بودند، نمونه‌ای از خلط سینه‌ی این پسر را به وزارت بهداشت چین فرستادند. اما پروتکل‌ آزمایشی معیاری وزارت بهداشت چین نتوانست ویروسی را که سبب این بیماری شده بود، کاملا تشخیص دهد. ویروس‌شناس ارشد چین تصمیم گرفت تا نمونه‌ها را به همتایانش در سایر کشورها بفرستد.

خلط سینه و بزاق دهان پسرک 3 ساله برای یک ماه در «مرکز جلوگیری و کنترل بیماری‌ها»ی ایالات متحده در «آتلانتا» منتظر ماند تا نوبت تجزیه و تحلیلش برسد. نتایج تحلیل سرانجام تأیید کرد ویروسی که باعث مرگ آن پسرک 3 ساله شده بود، نوعی آنفولانزا است؛ ویروسی که باعث مرگ بیش‌ترین تعداد افراد در طول تاریخ شده است. اما این نوع آنفولانزا قبلا در انسان دیده نشده بود. این ویروس با نام علمی H5N1 یا «آنفلونزای مرغی» دو دهه قبل کشف شده بود، اما فقط به آلوده‌کردن پرندگان معروف بود نه انسان‌ها.

دو ماه بعد در آگست همان سال دانشمندان زنگ هشدار را در سراسر جهان به صدا درآوردند. دولت چین به سرعت یک‌ونیم میلیون مرغ را از بین برد. موارد ابتلای بعدی به دقت مورد نظارت قرار گرفته و قرنطینه شدند. تا پایان همان سال 18 مورد شناخته‌شده ابتلا به آنفلونزای مرغی در انسان‌ها ثبت شده بود. شش نفر مردند.

این به‌عنوان یک واکنش جهانی موفق دیده شد و ویروس تا چند سال دیگر دیده نشد. مهار این ویروس تا حدی به این دلیل ممکن شد که بیماری ناشی از آن بسیار شدید بود: افرادی که به آن مبتلا می‌شدند به‌شدت بیمار می‌شدند. میزان مرگ و میر H5N1 حدود 60 درصد است. اگر شما به آن آلوده شوید، احتمالا خواهید مرد. با این‌حال، از سال 2003 به این‌طرف این ویروس فقط توانسته 455 نفر را بکشد. در مقابل میزان مرگ و میر ناشی از سایر آنفلونزاها، یعنی ویروس‌های آنفولانزای خفیف‌تر، 0.1 درصد است اما هرساله جان صدها هزار نفر را در سراسر جهان می‌گیرند.

بیماری شدید ناشی از ویروس‌هایی چون H5N1 به این معنی است که افراد آلوده به چنین ویروس‌هایی قابل شناسایی هستند، می‌توان آن‌ها را قرنطینه کرد و در صورت تشدید بیماری، به سرعت می‌میرند. آن‌ها نمی‌توانند وقتی آلوده باشند این‌طرف و آن‌طرف بروند و ویروس را پخش کنند. ویروس جدید کرونا (به‌لحاظ فنی به SARS-CoV-2 معروف است) که در حال گسترش به سراسر جهان است، می‌تواند باعث بیماری تنفسی تا حدی شدید شود. میزان مرگ‌ومیر بیماری ناشی از آن (که به COVID-19 معروف است) به‌نظر می‌رسد کمتر از 2 درصد باشد. این یعنی پایین‌تر از اکثر شیوع بیماری‌ها که سرخط اخبار جهانی می‌شوند. بنابراین، ویروس جدید کرونا نه به‌رغم میزان مرگ‌ومیر اندک‌اش، بلکه به‌دلیل پایین‌بودن میزان مرگ‌ومیرش زنگ خطر را به صدا درآورده است.

ویروس‌های خانواده کرونا شبیه ویروس‌های آنفولانزا هستند، زیرا هر دو حاوی رشته‌های واحد RNA اند. چهار ویروس خانواده کرونا معمولا انسان را آلوده می‌کنند و باعث سرماخوردگی می‌شوند. اعتقاد براین است که این ویروس‌ها در انسان‌ها تکامل یافته‌اند تا به حداکثر گسترش برسند؛ حداکثر گسترش یعنی مردم بیش‌تر را آلوده کنند اما تمام آن‌ها را نکشند. در مقابل، دو ویروس قبلی خانواده کرونا ـ سارس (یا سندرم حاد تنفسی) و مرس (سندرم تنفسی خاورمیانه) ـ مانند H5N1 از حیوانات به انسان‌ها منتقل شده‌اند. این بیماری‌ها برای انسان بسیار مرگ‌بار و کشنده بودند. موارد خفیف یا فاقد علائم این بیماری، بسیار اندک بود. اگر بیش‌تر می‌بود، زیادتر گسترش می‌یافت. سارس و مرس هرکدام فقط توانستند کم‌تر از 1 هزار نفر را بکشند.

گزارش‌ها نشان می‌دهد که بیماری COVID-19 بیش از دو برابر این رقم را کشته است. این ویروس با داشتن ویژگی‌های قدرت‌مند، برخلاف اکثر ویروس‌هایی است که توجه مردم را به خود جلب می‌کنند؛ به این معنا که این ویروس کشنده است، اما نه خیلی کشنده. این ویروس افراد را بیمار می‌کند اما نه به‌نحوی که قابل‌پیش‌بینی و قابل تشخیص باشد. هفته‌ی گذشته آزمایش 14 امریکایی سوار بر کشتی در آب‌های جاپان با وجود این‌که احساس می‌کردند خوب هستند، مثبت اعلام شد. ویروس جدید ممکن است خطرناک‌ترین باشد، زیرا به‌نظر می‌رسد که در مواردی اصلا علائم ابتلا به آن در وجود فرد مبتلا دیده نمی‌شود.

جهان با سرعت و بسیج منابع به‌صورت بی‌سابقه‌ای به ویروس جدید کرونا واکنش نشان داده است. ویروس جدید بسیار سریع شناسایی شد. ژنوم آن توسط دانشمند چینی توالی‌یابی شده و طی چند هفته در سراسر جهان به اشتراک گذاشته شد. جامعه علمی جهان داده‌های ژنومی و بالینی خود را با سرعت بی‌سابقه‌ای با هم شریک کردند. کار روی توسعه واکسن آن جریان دارد. دولت چین اقدامات دراماتیکی را برای مهار آن روی دست گرفته و سازمان بهداشت جهانی وضعیت اضطراری جهانی اعلام کرد. تمام این اتفاقات در کسری از زمانی که طی آن H5N1 در سال 1997 شناسایی شد، رخ داده است اما با آن‌هم، ویروس کرونا به گسترش خود ادامه داده است.

«مارک لیپستیچ»، استاد اپیدمیولوژی (همه‌گیرشناسی) دانشگاه «هاروارد» مراقب است حرف غیردقیق نگوید. او دو بار طی گفت‌وگو با ما شروع گفتن چیزی کرد، اما مکث کرد و گفت: «بگذارید از سر شروع کنم.» یکی از نکاتی که او می‌خواست در مورد آن دقیق باشد این بود: «معتقدم نتیجه احتمالی این است که [ویروس جدید کرونا] در نهایت قابل مهار و کنترل نخواهد بود.»

مهار اولین واکنش برای هر شیوع بیماری است. در مورد کوید9، احتمال (هرچند غیرممکن) جلوگیری از همه‌گیری‌جهانی آن مسأله‌ی چند روز بود. چین از ماه جنوری شروع به قرنطینه‌کردن مناطق بزرگ‌تر کرد. این اقدام از شهر «ووهان» شروع و سرانجام به قرنطینه‌ کامل حدود 100 میلیون نفر انجامید. چین خروج مردم از خانه‌های‌شان را ممنوع کرد و هرکس بیرون می‌شد توسط پهپاد مجبور به بازگشت می‌شد. با این‌وجود، این ویروس اکنون در 24 کشور جهان دیده شده است.

به رغم عدم موثریت چنین اقداماتی، در مقایسه با هزینه‌های بیش از حد اجتماعی و اقتصادی ناشی از آن، سرکوب همچنان در حال تشدید است. دولت چین پنج‌شنبه‌ی گذشته تحت فشار سیاسی برای «متوقف‌کردن» ویروس، اعلام کرد که مقامات استان «هوبئی» خانه به خانه می‌روند و افراد را برای تشخیص تب و علائم بیماری، آزمایش می‌کنند و در صورت تشخیص، تمام موارد بالقوه را به اردوگاه‌های قرنطینه می‌فرستند. قرنطینه اقدام مهارکننده ایده‌آل است، اما با آن‌هم گسترش ویروس کرونا ممکن است اجتناب‌ناپذیر باشد. آزمایش افرادی که از قبل بیمار شده‌اند در صورتی‌که افراد بتوانند بدون این‌که احساس بیماری کنند، ویروس را انتقال بدهند، یک راهکار ناقص است.

لیپستیچ پیش‌بینی می‌کند که طی سال پیش‌رو، حدود 40 تا 70 درصد مردم سراسر جهان به ویروسی که باعث بیماری کوید19 می‌شود، آلوده می‌شوند. اما او توضیح می‌دهد که این بدان معنی نیست که تمام این 40 یا 70 درصد مردم شدیدا بیمار خواهند شد. او می‌گوید: «این احتمال وجود دارد که بسیاری از افراد به بیماری خفیف مبتلا شوند یا ممکن است اصلا علائم کرونا را نداشته باشند.» اکثر موارد کرونا همانند آنفولانزا که اغلب برای افرادی که بیماری‌های مزمن یا سن بالا دارند کشنده است، نه تمام مبتلایان به آن. (در کل حدود 14 درصد مبتلایان آنفولانزا علائم این بیماری را ندارند.)

لیپستیچ در این باور خود که این ویروس به گسترش خود به سراسر جهان ادامه خواهد داد، تنها نیست. اجماع تازه بین اپیدمیولوژیست‌ها این است که نتیجه‌ی شیوع ویروس کرونا به احتمال زیاد یک بیماری فصلی جدید در جهان خواهد بود. اگر بیماری کنونی همچنان به‌شدت و گسترش خود ادامه دهد، به جای «فصل سرما و آنفولانزا» احتمالا «فصل سرما و آنفولانزا و کوید19» خواهیم داشت.

تا کنون حتا مشخص نیست که چند نفر به این ویروس آلوده هستند. براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی تا روز یک‌شنبه هفته‌ی گذشته 35 مورد تأییدشده در ایالات متحده وجود داشته است. اما لیپستیچ برآورد می‌کند که رقم افراد آلوده به این ویروس در ایالات متحده به مراتب بالاتر از 100 نفر است. این رقم برای پخش گسترده‌ی ویروس در یک کشور کافی است. میزان گسترش آن بستگی به مسری‌بودن آن در موارد خفیف‌تر دارد. روز جمعه، دانشمندان چینی در ژورنال پزشکی JAMA یک مورد انتشار بدون علامت این ویروس را از یک بیماری که سی‌تی‌اسکن قفسه‌ی سینه‌اش، نورمال بوده، گزارش دادند. آن‌ها نتیجه گرفته‌اند که اگر این یافته‌ یک ناهنجاری عجیب‌وغریب در گسترش ویروس کرونا نباشد، جلوگیری «از سرایت کوید19 چالش‌برانگیزتر از آنچه دیده می‌شود، خواهد بود.»

در ابتدا به پزشکان امریکایی توصیه شد افرادی را که به چین نرفته‌اند یا با کسی که مبتلا به این بیماری بوده، تماس نداشته‌اند، آزمایش نکنند. طی دو هفته‌ی گذشته، مرکز جلوگیری و کنترل بیماری‌ها اعلام کرد که شروع به معاینه افراد در پنج شهر امریکا می‌کند. این مرکز هدف این تلاش خود را شناسایی تعداد واقعی افراد آلوده به کرونا در این شهرها خواند. اما آزمایش کرونا هنوز به طور گسترده در ایالات متحده در دسترس نیست. روز جمعه «انجمن آزمایشگاه‌های بهداشت عمومی» اعلام کرد که تنها شهرهای کالیفرنیا، نبراسکا و ایلینویز ظرفیت آزمایش این ویروس را دارند.

با توجه به اطلاعات اندک در مورد کرونا، پیش‌بینی در مورد آن دشوار است. اما این نگرانی که ویروس کرونا غیرقابل مهار است و تا ابد در جهان باقی خواهد ماند، در هیچ چیز به اندازه تلاش جهانی برای یافتن واکسن آن آشکار نیست.

طی یک ماه گذشته، ارزش سهام یک شرکت دارویی به‌نام Inovio بیش از دو برابر شده است. در اواسط جنوری گزارش شد که این شرکت واکسنی برای ویروس جدید کرونا کشف کرده است. این ادعا در بسیاری از گزارش‌های خبری تکرار شد هرچند به‌لحاظ فنی نادرست است. واکسن مانند سایر داروها مستلزم آزمایش طولانی‌مدت است تا دانشمندان ببینند که آیا واکسنی که ساخته‌اند واقعا مردم را از بیماری محافظت می‌کند یا خیر. آنچه این شرکت و سایر شرکت‌های داروسازی انجام داده‌اند، کپی‌کردن یک رشته از RNA این ویروس است که امکان دارد روزی به‌عنوان واکسن کار کند. این گام اول و امیدوارکننده است اما به هیچ وجه به معنای کشف واکسن کرونا نیست.

اگر چه توالی‌یابی ژنتیک اکنون بسیار سریع انجام می‌شود اما ساخت واکسن به همان اندازه که کار علمی است، کار هنری نیز می‌باشد. ساخت واکسن شامل یافتن دنباله‌ی ویروسی است که باعث ایجاد حافظه سیستم ایمنی می‌شود اما باعث واکنش حاد که بعد خود باعث ایجاد علائم شود، نمی‌شود. (با این‌که واکسن آنفولانزا باعث بروز آنفولانزا نمی‌شود اما مرکز جلوگیری و کنترل بیماری‌ها هشدار می‌دهد که این واکسن می‌تواند علائم آنفولانزا را ایجاد کند.) یافتن این باریکی مستلزم آزمایش طولانی‌مدت است؛ ابتدا در مدل‌های آزمایشگاهی و حیوانات و بعد انسان.

شرکت Inovio تنها شرکت کوچک بیوتک نیست که به دنبال ساخت واکسن کرونا برآمده است. سایر شرکت‌ها عبارتند از Moderna، CureVac و Novavax. دانشمندان نیز وارد این تلاش شده‌اند، از «امپریال کالج» لندن گرفته تا دانشمندان فدرال چندین کشور از جمله ایالات متحده. «آنتونی فاوسی»، رییس «انستیتوت ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی» در ماه جنوری در ژورنال JAMA نوشت که این نهاد با سرعت بی‌سابقه‌ای برای یافتن واکسن کرونا کار می‌کند. در جریان شیوع سارس در سال 2003، توالی‌یابی ژنومی این ویروس تا آزمایش کلنیکی مرحله 1 واکسن آن، برای دانشمندان 20 ماه طول کشید. فاوسی نوشته است که تیم او از آن زمان تا کنون مراحل ساخت واکسن سایر ویروس‌ها را به سه ماه تقلیل داده‌اند و برای ویروس جدید کرونا، «امیدوارند که زودتر از سه ماه» به نتیجه برسند.

در سال‌های اخیر مدل‌های جدیدی پدیدار شده‌اند که باعث امیدواری در مورد تسریع ساخت واکسن شده است. یکی از آن‌ها «ائتلاف برای آمادگی همه‌گیری» است که در سال 2017 در ناروی برای تمویل و هماهنگی در زمینه توسعه واکسن‌های جدید راه‌اندازی شد. دولت ناروی و هند، بنیاد Wellcome Trust و «بنیاد بیل و ملیندا گیتس» از جمله بنیان‌گذاران این ائتلاف است. این ائتلاف به Inovio و سایر استارتاپ‌های بیوتکنولوژی کمک می‌کند تا کار خطرناک توسعه واکسن کرونا را پیش ببرند. رییس اجرایی این ائتلاف، «ریچارد هچت»، با فاوسی هم‌نظر و امیدوار است که مراحل اولیه آزمایش واکسن کوید 19 تا ماه اپریل آغاز شود. اگر اوضاع خوب پیش برود، اواخر تابستان احتمالا آزمایش‌ها برای دانستن این‌که آیا واکسن واقعا از ابتلا به کرونا جلوگیری می‌کند، یا خیر، آغاز می‌شود.

هچت حدس می‌زند که اگر تمام قطعات پازل به درستی در جای خود قرار بگیرند، 12 الی 18 ماه دیگر تا محصول اولیه که بتوان آن را ایمن و موثر تلقی کرد، فاصله داریم. این مدت «در مقایسه با تاریخچه ساخت واکسن واقعا سریع» و به همان تناسب بلندپروازانه است.

انتقال واکسن و سایر منابع به جاهایی که بیش‌ترین ضرورت را دارند، برای جلوگیری از شیوع گسترده یک بیماری ضروری است. برای مثال در جریان شیوع آنفولانزای H1N1 در سال 2009، مکزیک به‌شدت مورد تهاجم این ویروس قرار گرفت. در استرالیا، که خبری از این ویروس نبود، دولت دستور داد تا صادارات دارویی متوقف شود. هرچه جهان وارد حالت قرنطینه شود، ارزیابی هوشیارانه خطر و توزیع موثر منابع و ابزار مقابله با خطر، از واکسن گرفته تا ماسک، مواد غذایی و صابون دشوارتر خواهد شد.

ایتالیا، ایران و کوریای جنوبی اکنون از جمله‌ی کشورهایی هستند که در آن گزارش‌ شده تعداد موارد ابتلا به کوید 19 به سرعت در حال رشد است. بسیاری از کشورها به‌رغم کارایی مورد شک و اثرات ذاتی مضر سرکوب‌، مدل واکنش چین برای مهار کرونا را در پیش گرفته‌اند. برخی اقدامات مهارکننده مناسب و لازم است، اما ممنوعیت سفر، تعطیل‌کردن شهرها و احتکار منابع راه‌حل واقع‌بینانه برای متوقف‌کردن یک بیماری که سال‌ها دوام می‌آورد، نیست. اقدامات این چنینی خطرات خاص خود را به همراه دارند. برای پاسخ به همه‌گیری جهانی گشودن مرزها لازم است، نه بستن آن. انتظار این‌که با بستن دروازه‌ها و مرزها از شر کوید 19 در امان خواهیم ماند، انتظار بیهوده‌ای است؛ این بیماری باید به‌عنوان مشکل همه دیده شود، نه مشکل یک فرد و یک کشور.

منبع: روزنامه‌ی اطلاعات روز