زگهواره تا گور؛ دانش‌آموختگی 374 زن بالای سن چهل سال در هرات

خبرگزاری بانوان افغانستان با انجام یک پژوهش به آماری دست‌یافته است که نشان می‌دهد در پانزده سال پسین در ولایت هرات حدود سه‌صد و هفتاد و چهار زن بالای سن چهل‌سال، وارد دانشگاه شده و مدرک لیسانس خویش را از دانشگاه‌های خصوصی و دولتی این ولایت به‌دست آورده‌اند.

مهاجرت، فقر و تنگ‌دستی، ازدواج زیر سن و حضور طالبان از علت‌هایی محسوب می‌شود که سبب شده‌است این زنان در زمان مشخص و مناسب نتوانند تحصیل خود را به پایان برسانند؛ با آن هم داشتن انگیزه برای زندگی بهتر  این زنان را واداشت تا دیگر قربانی شرایط نشوند و تلاش کردند تا از طریق ادامه‌دادن به تحصیلات خویش روزگار بهتری را برای خود رقم زنند.

آمار به‌دست آمده نشان می‌دهد که از میان هزاران زنی که از تحصیل بازمانده شده بودند اینک شماری از آنان دوباره به تحصیل روی آورده و می‌خواهند زمان از دست‌رفته را جبران کنند و الگوهای خوبی برای دیگران باشند. خبرگزاری بانوان افغانستان در مصاحبه با تعدادی از این زنان به زوایای مختلف تاثیر تحصیلات بر زندگی آن‌ها پرداخته است.

امیدواری و تلاش

خودش را ماه‌جبین سلطانی با بیست‌وچهار سال تجربه‌ی کاری معرفی می‌کند. او می‌گوید سال‌های گذشته به‌علت مهاجرت و مسوولیت‌های خانه‌داری نتوانست به تحصیلاتش ادامه دهد؛ اما پس از گذشت سال‌ها به‌سبب علاقه به کسب دانش دوباره وارد این عرصه شد و در دهه پنج زندگی‌اش مدرک لیسانس تحصیلی خود را در رشته‌ی اقتصاد به‌دست آورد.

ایجاد تغییرات مثبت در زندگی‌ شخصی و شغلی سبب شده تا ماه‌جبین از این که به تحصیلات‌اش ادامه داده است رضایت کامل داشته باشد. او بیان می‌کند که پیش از دانشگاه نیز کارمند یکی از اداره‌های دولتی هرات بود و برای ارایه‌ی خدمات بیشتر و بهتر وارد دانشگاه شده و اکنون با داشتن سطح دانش بالاتر قادر است تا در زندگی‌ شغلی موفق‌تر عمل کند.

به گفته‌ی ماه‌جبین، مسوولیت‌های موجود در خانواده و در عین حال داشتن وظیفه‌ در بیرون خانه از چالش‌هایی بود که در هنگام تحصیلات برای او سختی ایجاد می‌کرد اما باز هم با حمایت اعضای خانواده و اداره‌ی شخصی خود به این راه ادامه داد و به این باور است که اکنون یک زندگی جدید را آغاز کرده است.

او می‌گوید: “من از کسانی که از تحصیل باز مانده‌اند می‌خواهم تا به تحصیل ادامه دهند؛ به‌خصوص زنان، زیرا آن‌ها از این طریق می‌توانند به استقلالیت مالی دست یابند و محتاج کسی در بخش اقتصادی نباشند.”

دانش یک ارزش است

صدیقه غلامی نیز زن میان‌سالی است که در سال‌های گذشته به‌علت مهاجرت و مسوولیت‌های خانه‌داری از ادامه تحصیل بازمانده است. او می‌گوید علاقه‌ی زیادی برای خدمت به وطن خود دارد و می‌خواهد با ادامه دادن به تحصیلات سطح دانش خود را ارتقا دهد و از این طریق بتواند شهروند بهتری برای کشورش باشد.

صدیقه اشاره می‌کند که در ابتدا، نگاه هم‌کلاسی‌هایش این را بیان می‌کرد که آن‌ها در باور خود حضور او را در صنف درسی نمی‌پذیرند و همین امر گاهی موجب سلب انگیزه‌ی او می‌شد اما با حمایت خانواده‌اش و این که استادان‌اش او را در صنف یک الگو معرفی می‌کردند، انگیزه‌ی خود را هر روز بیشتر می‌ساخت تا این که توانست بر چالش‌های موجود غلبه کند و به هدف‌اش دست یابد.

به گفته‌ی صدیقه او با این کارش سبب شد تا زنان دیگری نیز از میان اقوام و دوستان‌اش به ادامه تحصیل تشویق و دوباره به سمت تحصیل سوق داده شوند. او اکنون به این باور رسیده است که زنان هدف‌مند نباید از تلاش دست بردارند، خالصانه و صادقانه به تحصیل ادامه دهند.

در جستجوی تحقق آرمان‌ها

در میان زنانی که با آن‌ها مصاحبه شد، یک زن از آرزوهای والایش سخن می‌زند که برای برآورده شدن این‌ رویاها راهی را جز تحصیل نمی‌دید. ماریا فقر و ممانعت اعضای خانواده‌اش را در برابر درس خواندن از جمله عواملی عنوان می‌کند که سبب شد او از تحصیل کردن باز بماند.

او می‌گوید سال‌ها به‌دنبال تحقق آرزوهایش بود؛ تجربه کردن محرومیت‌ها در زمان مهاجرت سبب شد که او هر روز بیشتر مصمم شود. وقتی که به کشورش بازگشت و فرصت را مناسب دید بدون در نظر گرفتن زمان از دست‌رفته‌اش دوباره به کسب دانش ادامه داد.

ماریا از زمان تحصیلاتش حرف می‌زند و اشاره می‌کند که در این راه سختی‌های زیادی را متقبل شده است و تنها حامی‌اش دوستانش بودند؛ درحالی که ابتدا اعضای خانواده‌اش با او هم‌سو نبودند اما با گذشت زمان و این که او توانست قابلیت‌های خود را به همه ثابت سازد، خانواده‌اش دست از مخالفت برداشتند.

به باور او اگر انگیزه‌ی انسان‌ها زیاد باشد می‌توانند برای همه مفید باشند و به همین سبب است که ماریا تلاش دارد تا بتواند برای زنان دیگر انگیزه‌بخش باشد.

ایجاد شغل‌ مناسب برای زنان و فرصت‌سازی بیشتر برای رشد آنان خواسته‌ای است که از طرف ماریا مطرح می‌شود.

با بوجود آمدن حکومت طالبان زنان در افغانستان از تحصیل بازماندند. منیره نیز یکی از این زنان است. شروع دوره‌ی طالبان نقطه‌ی پایانی بود بر زندگی تحصیلی منیره. او می‌گوید با آمدن طالبان تحصیل زنان غیرممکن شد و خانواده‌اش برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی که دخترشان را تهدید می‌کرد، تصمیم گرفتند که او را عروس کنند.

زندگی مشترک منیره سرشار از سخت‌گیری‌های مردسالارانه بود که در آن رویاهای منیره نادیده گرفته شد و حتی بعد از ختم دوره‌ی طالبان نیز مانع ادامه دادن به تحصیلات او شدند.

می‌گوید: “آرزو داشتم که درس بخوانم حتی بعد از ازدواج هم گاهی خواب می‌دیدم که داخل صنف هستم و درس می‌خوانم.”

او با تمام شوق و علاقه برای دریافت رضایت شوهرش به تحصیل، ابتدا تلاش کرد تا شوهرش به تحصیل روی آورد، سپس با درک شوهرش از فایده‌های تحصیل منیره نیز شامل یکی از دانشگاه‌های خصوصی در رشته‌ی تحصیلی مدیریت تجاری شد.

اکنون دیدگاه منیره نسبت به زندگی تغییر کرده است. می‌گوید کسب دانش سبب شد تا رفتارهای فردی او در اجتماع و تربیت فرزندان‌اش نیز بهتر شود.

او از اداره‌های مربوط می‌خواهد که در زمینه‌ی ایجاد شغل برای این زنان تلاش بیشتری به‌خرج دهند تا آن‌ها بتوانند از این طریق مهارت‌های عملی خود را نیز افزایش دهند.

تابوی آموزش در میان‌سالی

حضور طالبان، مهاجرت و ازدواج زود هنگام دست به دست هم داد و سبب شد که معصومه حسینی نتواند به تحصیلات‌اش در آن زمان ادامه دهد.

معصومه می‌گوید با بازگشت به کشور و به حمایت خانواده‌ و شوهرش توانست دوباره وارد عرصه‌ی تحصیلی شود و مدرک دانش‌آموخته‌گی خود را از رشته‌ی ادبیات فارسی دانشگاه هرات به‌دست آورد.

در دوران تحصیل در کنار مشکلات اقتصادی و مسوولیت‌های خانه‌داری او از دیدگاه‌های منفی نسبت به تحصیل زنان در سن میان‌سالی رنج می‌برد.

می‌گوید: “به‌خاطر رسیدگی به امور زندگی شبانه درس می‌خواندم؛ هنگام بازگشت به خانه شرایط اجتماعی خیلی برایم سخت بود، زیرا دیدگاه جامعه نسبت به این قضیه مثبت نیست و سبب می‌شد تا اهالی منطقه پشت سرم حرف بزنند.”

معصومه بیان می‌کند که زنان نباید از مشکلات و موانع سرراه‌شان هراس داشته باشند و پیشنهاد می‌کند که آنان بدون توجه به سن و سال با اراده و روحیه‌ی قوی برای دست‌یافتن به اهداف خود مبارزه کنند.

او از مسوولان مربوط در این بخش می‌خواهد که سهولت‌های تحصیلی و شغلی بیشتری را برای زنان مهیا سازند تا زنان بتوانند با تلاش بیشتر وضعیت خود را بهبود بخشند.

آموزش در میان‌سالی و انگیزه‌دهی

مصاحبه‌ی خبرگزاری بانوان افغانستان با اعضای خانواده‌ی این زنان مشخص ساخت که تحصیل زنان میان‌سال می‌تواند به‌عنوان یک عامل انگیزشی بر اذهان و باورهای سایر اعضای خانواده تاثیرمثبت داشته باشد.

مادر عاطفه غفوری در ردیف این زنان قرار دارد؛ عاطفه می‌گوید تمام اعضای خانواده‌شان شاهد تلاش‌های بی‌وقفه‌ی مادر در خانواده بودند و می‌دیدند که چگونه این زن با علاقه و شوقی که به تحصیل دارد در برابر مشکلات مبارزه می‌کند و پیروز می‌شود.

او می‌افزاید که تلاش‌های مادرش نه تنها بر زندگی فردی هر یک از اعضای خانواده تاثیر گذاشته است، بل در عرصه‌ی شغلی نیز آن‌ها انگیزه می‌گیرند و این زن برای اعضای خانواده به مثل یک الگو است.

عاطفه با دیدن تلاش‌های مادرش به این نتیجه رسیده‌است که آنان نیز می‌توانند در زندگی خود تغییر ایجاد و بر مشکلات غلبه کنند.

شوق و علاقه‌ی این زنان به تحصیل و آموختن سبب شد تا آنان از هیچ تلاشی دریغ نکنند و برای به‌دست آوردن رضایت استادان خود موفقانه عمل کنند.

احمد غنی خسروی، استاد دانشگاه هرات، در مورد تجربه‌ی تدریس به دانشجویان زنان میان‌سال می‌گوید که این زنان با تجربه‌های خود انگیزه‌ی بیشتری برای آموختن دارند.

به گفته‌ی آقای خسروی نکات مثبت حضور این زنان در صنف‌های درسی بیشتر محسوس است؛ آن‌ها در بحث‌های درسی بیشتر جدی و کوشا هستند ضمن این که گیرایی درس‌شان بهتر است در صنف‌های درسی نیز حضور فعال دارند.

یکی دیگر از خصوصیت‌های برجسته‌ی این زنان در کلاس درسی داشتن اصول معاشرتی سنجیده‌تر عنوان می‌شود. استاد خسروی از نقش موثر این زنان در بین هم‌کلاسی‌های دانشگاهی نیز راضی است.

دیدگاه‌های منفی نسبت به آموزش زنان میان‌سال

در مصاحبه‌هایی که خبرگزاری بانوان افغانستان با این زنان انجام داده، مشخص شده است که دیدگاه بسته‌ی افراد جامعه نسبت به ادامه‌ی تحصیل زنان میان‌سال یک چالش عمده در برابر این زنان است.

عصمت‌الله جعفری، آگاه امور اجتماعی، در این مورد می‌گوید که فاکتورهای سن و جنسیت دو عامل تعیین کننده‌ی جایگاه افراد در جامعه است و در این اواخر فاکتور علم و دانش هم به آن اضافه شده است.

به باور جعفری این حالات اجتماعی در جامعه برای زنان معکوس است، به این معنا که با بالا رفتن سن میزان اقتدار اجتماعی مردان در جامعه بیشتر می‌شود اما ممکن است برای زنان تا آن اندازه نباشد.

او می‌افزاید تحصیل در سن بالا در افغانستان یک تابو است و اگر آن فرد یک زن باشد شدت این تابوگری بیشتر می‌شود؛ از آن جایی که تحصیل در سن بالا در جامعه‌ی فعلی یک چیز جدید است بناً ممکن است که جامعه آن را به زودی نپذیرد.

به گفته‌ی آقای جعفری برای کاهش این چالش اجتماعی بهتر است که این موضوع همواره تکرار و نتایج آن در جامعه بازتاب داده شود؛ همچنان راه دیگر این است که تاثیرات مثبت تحصیلات در چنین سنی توسط زنان در بین جامعه اطلاع‌رسانی شود، تا به مرور زمان این نوع کلیشه‌ها شکسته شود.

سهولت‌ها برای آموزش زنان

داشتن سطح دانش و آگاهی بالاتر، توان زنان را در عرصه‌های علمی و عملی افزایش می‌دهد و سبب می‌شود آن‌ها بتوانند زندگی بهتری داشته باشند؛ این امر از سوی آگاهان امور زنان نیز یک امر مثبت پنداشته می‌شود.

سکینه حسینی، فعال حقوق زنان با دیدگاه مثبت به این موضوع می‌پردازد و می‌گوید که تحصیل زنان در سنین میان‌سالی نشان‌دهنده‌ای آن است که زنان افغانستان امیدوار به زندگی هستند و از این طریق آن‌ها می‌توانند آگاهی خود را افزایش و میزان خشونت در برابر زنان را نیز کاهش دهند.

از دیدگاه حسینی برای بیشتر شدن آمار زنانی که در میان‌سالی به تحصیلات روی می‌آورند باید راه‌کارهایی روی دست گرفته شود؛ از جمله این که اداره‌های مربوط سهولت‌های بیشتری را برای زنان فراهم کنند و این که نهادهای مدنی و رسانه‌ای از فعالیت و تحصیل این زنان مستند تهیه کنند تا این زنان در جامعه به عنوان یک الگو معرفی شوند.

فرصت شغلی

از جمله‌ خواست‌های این زنان از اداره‌های مربوط، ایجاد فرصت‌های شغلی است.

قیوم افغان رییس اداره‌ی کار و امور اجتماعی ولایت هرات در مورد ایجاد شغل برای زنان میان‌سال می‌گوید که این اداره در قسمت جذب این زنان در بست‌های مختلف برنامه‌ی خاصی روز دست ندارد، اما آن‌ها می‌توانند با تکمیل نمودن شرایط مورد نظر وارد عرصه‌ی شغلی شوند.

با این حال در مقطعی از زمان، حضور زنان در مراکز آموزشی اندک بود، اما اکنون با شکسته‌شدن برخی از تابوهای اجتماعی، زنان با حجمی از امیدواری به سوی فراگیری آموزش می‌روند و چشم به راه داشتن فردایی بهتر هستند.

گزاشگر: بهناز رسولی