ترویج آشکار خشونت علیه زنان در برخی رسانه‌های محلی هرات
ساعت حدود ده پیش از چاشت است، برای تهیه‌ی گزارش به بیرون از دفتر می‌روم. سوژه‌ی من زنی است که قرار است توانایی‌های او را روایت کنم. با راننده‌ی یک زرنج صحبت می‌کنم تا مرا به مکان مورد نظر برساند. راننده، شنوندهی یکی از رادیوهای محلی‌ست. این رسانه، سخن‌رانی یک عالم دین را پخش می‌کند. «امروز 1300 موسسه کار میکنند تا ناموس ما را به بی‌عزتی بکشانند، زنانی هستند که معاش می‌گیرند تا بدون روسری و با لباس‌های فجیع بیرون بروند و مردم را نسبت به حجاب بی‌تفاوت سازند.» روایت یک رسانه محلی از زنان درهرات. مخالف روایت من. اولین پرسش که ذهن مرا درگیر کرد، چگونه برخی رسانه‌ها بسیار راحت و ساده با بی پروایی به خشونتی آشکار و تاثیرگذار دامن می‌زنند؟ کنجکاو شدم، زیرا سوژه مهمتر از این برای یک گزارشگر نیست.
رسانه یا روسپی‌خانه
در یک رادیوی محلی، برنامهیی با نام “صدای حق و حقیقت” نشر می‌شود. نوعیت برنامه زنده و یک برنامه‌ی اجتماعی‌ست. شنونده‌ها تماس می‌گیرند و با گرداننده‌ی هم صحبت می‌شوند که در اولین گفت‌وشنود برخی رسانه‌ها را روسپی‌خانه می‌نامد. شنونده‌یی تماس می‌گیرد و با تایید حرف‌های گرداننده، می‌گوید:«برخی از این نهادها 180 دختر را از سن بالای پنج سال جمع کرده، به سویدن برده اند، موسیقی آموختند و از دشمنان اسلام جایزه گرفتند.» گرداننده حرف‌های مخاطب را بریده و این بار مراکز فراگیری موسیقی را «روسپی خانه» می‌نامد و از تماس‌گیرنده می‌پرسد: «باید در مقابل این عده چه کرد؟» شنونده می‌گوید:«مردم در مقابل این رژیم برخیزند و حدود خدا را جاری کنند.» پیش از این نیز یک تحقیق دیگر در افغانستان نشان داده که رسانه‌ها در برخی از موارد تاثیرات منفی در جامعه مخصوصا بر زنان داشته و خشونت علیه آنها را ترویج داده است.
شنوندهی بعدی تماس می‌گیرد. او با گریه می‌گوید: «به این دلیل گریه می‌کنم که دختر مسلمان بیرون می‌شه نشه است و همه می‌بینند اما کاری نمی‌کنند.»
درنیمه نخست سال روان، 1037 مورد خشونت علیه زنان درحوزه غرب کشور به ثبت رسیده که بیشتر از نیمی از این آمار متعلق به ولایت هرات است. یعنی 640 مورد.
روزدیگر دوباره به سراغ همین رسانه محلی رفتیم. موضوع برنامه حقوق زنان بود. در این برنامه دوباره انتقاد از زنان و کارکردهای نهادهای مدافع از حقوق زن داغ است. اولین حرف شنونده که دربرنامه وصل شد، انتقاد از نهادهای کمک رسان برای زنان بود. او گفت، تلاش این نهادها فقط ترویج فساد و بی‌حجابی زنان است. شنونده بعدی به سراغ دانشگاه هرات رفت. او یکجا بودن دختر و پسر را در یک صنف درسی نادرست و عامل فساد خواند. این شنونده از استادان دانشگاه شرعیات خواست در اعتراض به این وضعیت کاری کنند. او ادامه می‌دهد؛ «زنی در کابل یک کافیشاپ باز می‌کند اما هیچ عالمی صدای خود را بلند نمی‌کند که زن را به کافیشاپ چه؟ باز کاشکی زنی باشد که حجاب داشته باشد.این‌ها دست‌های بیرونی است و ما باید از درون کار کنیم ».
آگاهان می‌گویند رسانه‌های محلی در ترویج خشونت علیه زنان دست بازتری دارند، زیرا رعایت اصول خبرنگاری در این نوع رسانه‌ها کمتر رعایت می‌شود. دریک تحقیق که از سوی موسسه “انکشاف حمایت از زنان و کودکان افغان” در سه شهر کابل، مزار و هرات انجام شده نشان می‌دهد که رسانه‌هایی که با جریان‌های محافظه کار هستند، از طریق برنامه‌های مذهبی که مخاطبان بیشتر داشته، با تبلیغات منفی، تاثیرات منفی بیشتر نیز داشتند.
در یک رادیوی محلی دیگر، برنامهیی با نام “پاسخ به سوالات شرعی شما” به نشر می‌رسد. جریان برنامه زنده است. مهمان هم یک عالم دین. اولین تماس از سوی یک زن به برنامه وصل شد. او از مهمان پرسید “آیا زنان می‌توانند پولیس شوند یا این که رانندگی کنند؟» پاسخ کارشناس دینی اما منفی بود. او گفت امروزه کارهایی بر زنان تحمیل می‌شود که خلاف فطرت زن است. او گفت«جذب زنان در صفوف پولیس قطعا زمینه‌سازی برای اعمالی زشت است». به باور این آگاه دینی حضور زنان در صفوف پلیس در میدان جنگ هیچ توجیه دینی ندارد.این درحالیست که وزارت داخله قبلا اعلام کرده است که با گذشت هر روز نیازمندی به پلیس زن بیشتر می‌شود.
یک‌شنبه شب است، در یکی از رسانه‌های تصویری محلی هرات برنامهیی به نام “منبر” نشر می‌شود و عالمی به نام نثاراحمد واعظ سخن‌رانی می‌کند. محور بحث طلاق است و در جریان سخن‌رانی عالم، عده‌ی زیادی از حاضران اشک می‌ریزند. او در میانه‌ای از صحبت‌هایش می‌گوید: «مکر زن از مکر شیطان هم بدتر است.»
پیش از این نیز مدیرمسوول یک رسانه‌ی محلی که یک عالم دین است، علیه برخی رسانه‌ها جهاد اعلام کرده بود. او در این گفته‌های جنجالی اش از مخاطبانش خواسته بود اگر دراین جهاد کشته شوید، شهید و اگر بکشید غازی هستید. این گفته‌ها واکنش گسترده‌ای را در هرات به دنبال داشت.
روزانه صحبت درمورد زنان بخش زیادی از محتوای رسانه‌های محلی را تشکیل می‌دهد. اما تا کنون تحقیقی مشخصی که ثابت کنند بیشتر چه رسانه‌های به خشونت علیه زنان می‌پردازد انجام نشده است. هرچند اداره اطلاعات و فرهنگ هرات می‌گوید؛ تعداد رسانه‌ها مشخص نیست که چه تعداد از رسانه‌ها در برنامه‌هایی خود به گونه‌ی افراطی عمل میکنند اما این یکی از نگرانی‌های این اداره است.
آرمان ما، شریعت مقدس اسلام
مسوولان شماری از رسانه‌های محلی ترویج خشونت علیه زنان را ازطریق رسانه‌ها رد میکنند. فضل‌الرحمان انصاری مدیر مسوول رادیو صدای انصار درهرات می‌گوید، او مخالف صحبت علیه حقوق زنان و خشونت بر آنها است. او باور دارد، رادیوی انصار تلاش می‌کند تا مردم را از حقوق زنان آگاه کند. آقای انصاری می‌گوید «آرمان ما این است که شریعت مقدس اسلام در جامعه پیاده شود».اما با این هم مدیر مسوول رادیو انصار تایید می‌کند که فعالیت نهادهای که در راستای تقویت زنان کار میکنند، به سود زنان نیست. او این نهادها را پروژهای می‌داند که حقوق و آزادی شرعی زنان را از آنان سلب میکنند.
هم‌زمان عبدالطیف محمدی مدیر نشرات رادیو غزالی درهرات نیز نشر برنامه‌های عامل خشونت علیه زنان را انکار می‌کند. او نشر این‌گونه برنامه‌ها را خلاف قانون رسانه‌های همگانی افغانستان و باورهای دینی می‌داند. به گفته آقای محمدی، رادیو غزالی به گونه‌ی منظم درحمایت از زنان برنامه دارد.
اما در کنار این دو رسانه که بیشتر برنامه‌های مذهبی دارند، برخی از فعالان رسانه‌ای این مشکل را در شماری از رسانه‌های محلی تایید میکنند.
عبدالواحد ایمان مدیر مسوول رادیوی باران، می‌گوید؛ در رسانه‌های دینی برخی افراد غیر مسلکی به اجرای برنامه‌ها و صدور فتوا می‌پردازند.به باور آقای ایمان، برداشتن این افراط و تفریط، رعایت حد تعادل و ادای مسوولیت اجتماعی از سوی رسانه‌ها، نیاز به برنامه‌های بلند مدت و اشخاص آگاه دارد تا این وضعیت بهبود یابد. آقای ایمان معتقد است که مسوولان در رسانه‌ها باید آموزش ببینند تا بتوانند زنان را به گونه‌ی درست در رسانه، بازنمایی کنند.
رسانه‌های جمعی از جمله رادیوها درافغانستان مخاطبان زیادی دارند. راننده‌ها، دکان‌داران، کارگران، مردم زراعت پیشه، زنان خانه‌دار جزو شنونده‌های همیشه‌گی رادیو هستند.
مجبوربه ترک دانشگاه شدم
خاطره که زمانی دانشجوی دانشگاه هرات بود مجبور شد دانشگاه را ترک کند. او دلیل این کار را فشار خانواده می‌داند. خاطره می‌گوید، پدرش مخاطب برنامه‌ی مذهبی در رسانه‌های محلی است. او می‌گوید پدرش وقتی که از یکی از رسانه‌های محلی در مورد بدخواندن مختلط بودن دختر و پسر در دانشگاه شنید، او را دیگر اجازه رفتن به دانشگاه نداد.
حسنیه بارکزی یک دختر دانشجو است. او گاهی مخاطب رسانه‌های محلی است. از نظر او شماری از رسانه‌های محلی به صورت آشکار علیه زنان به ترویج خشونت دست می‌زنند. حسینه می‌گوید از یکی از تلویزیون‌های محلی شنیده است که عالم دین بیرون شدن زنان را از خانه به قصد کار مردود دانسته است. از نظر حسینه این‌گونه اظهارات، نقص آشکار حقوق زنان است. ثنا ( نام مستعار) که کارمند اداره دولتی است، تجربه مشابه حسنیه را دارد. ثنا می‌گوید؛ برنامه‌های زیادی را از سوی رسانه‌های صوتی و تصویری دیده است که زنان را سرکوب میکنند. اومی‌گوید در شماری از رسانه‌ها به مسایلی دامن زده می‌شود که گویا فساد زمانی در جامعه زیاد می‌شود که زنان به بیرون از خانه کار کنند. او می‌گوید از شنیدن چنین گفته‌هایی درباره‌ی زنان احساس ناامنی می‌کند.
نصیراحمد یکی از دکان‌داران شهر هرات که همیشه مخاطب رسانه‌های محلی است می‌گوید، او موافق شنیدن این نوع برنامه‌ها است. او می‌گوید از یکی از رسانه‌ها شنیده است که عالم دین کار زنان به بیرون از خانه را نادرست خوانده است. به باور آقای نصیراحمد و به گفته عالم دین، پولی که زن از کار بیرون به خانه می آورد حرام است.
بر اساس قانون در افغانستان خشونت علیه زنان جرم است. مادۀ پنجم قانون منع خشونت علیه زنان، خشونت بر بانوان را هرگونه رفتاری که موجب صدمه به شخصیت، جسم، مال یا روان زن گردد، تعریف می‌کند.
ناتوانی درنظارت
اداره‌ی حج و اوقاف هرات می‌گوید، احیانا اگر برخی رسانه‌ها به ترویج خشونت علیه زنان می‌پردازد، خارج از چوکات برنامه‌ی تبلیغی این اداره است. سیداحمد حسینی آمر مطبوعات ریاست حج و اوقاف می‌گوید، این اداره فقط در برابر برنامه‌هایی مسوولیت دارد که رسانه در گزینش کارشناس دینی به این اداره مراجعه می‌کند. آقای حسینی می‌گوید بر اساس دستورالعمل که این اداره در بخش تبلیغ تدوین کرده، اجازه ترویج خشونت علیه زنان را نمی‌دهد.
حق نظارت بر رسانه‌ها وظیفه اداره‌ی اطلاعات و فرهنگ است. ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات می‌گوید؛ تا کنون به دلیل ترویج افراطیت برخی از رسانه‌های محلی هرات به کمیسیون تخطی رسانه‌ای معرفی شده‌اند.
آریا روفیان ریس اداره اطلاعات و فرهنگ هرات می‌گوید، به دلیل افزایش رسانه‌های محلی گاهی از این دست اشتباهات از سوی برخی از این رسانه‌ها رخ می‌دهد. به گفته آقای روفیان تاکنون چند مورد از برنامه‌های رسانه‌های محلی متوقف شده است. ریس اداره اطلاعات و فرهنگ هرات می‌گوید آنان در برخورد به این مشکل جدی است. اما با این هم به گفته‌ی آقای رووفیان به دلیل زیادی رسانه‌های محلی و نبود امکانات کافی در این اداره، آنان امکان نظارت دقیق و همه جانبه را ندارند.
در کنار حکومت نهادهای رسانه‌ای نیز بر چگونگی پوشش رسانه‌ها نظارت دارند. نهاد حمایت‌کننده‌ی رسانه‌های آزاد افغانستان یا “نی” یکی از آنها است. دفتر ولایتی این نهاد می‌گوید درهرات شماری از رسانه‌های محلی به گونه غیر مسلکی به ترویج خشونت علیه زنان می‌پردازند، اما به گونه هدف‌مند و از روی آگاهی آنان تاکنون شاهد چنین مشکلی نبوده است. حامد مومن مسوول دفتر نی درهرات می‌گوید، این نهاد تلاش کرده است تا از راه نشست با مسوولان شماری از رسانه‌ها این مشکل را گوش‌زد کند.
خشونت آگاهانه
اما شماری از آگاهان درهرات خلاف گفته‌های مسوولان دفتر نی درهرات نظر دارند. علی کاوه استاد جامعه شناسی دانشگاه هرات می‌گوید؛ تعدادی از رسانه‌ها به گونه‌ی آگاهانه و مستقیم در راستای به پرسش گرفتن پروسه‌ی توانمندسازی زنان و برابری جنسیتی، به مقابله برخواسته اند. آقای کاوه می‌افزاید؛ در این برنامه‌ها به گونه‌ی مستقیم و غیر مستقیم وضعیت فعلی زنان توجیه می‌شود و تلاش‌ها برای توانمندسازی زنان به پرسش گرفته می‌شود. وی افزود؛ چند رسانه به گونه‌ی هدف‌مند به فکر خنثی‌سازی فعالیت‌ها برای برابری جنسیتی اند که زیر سوال بردن این تلاش‌ها با توسل به قرائت‌های ویژه‌ی از دین، بدون شک روی مخاطب تاثیر دارد. «این‌ها بازتولید پدیده‌هایی چون، نابرابری جنسیتی است ».
درهمین حال مژگان انتظار فعال حقوق زن در هرات می‌گوید؛ در برخی از این برنامه‌ها در رابطه به مسایل زنان و روابط خصوصی زن و شوهر به گونه‌ی غیر علمی و غیرمنطقی به پرسش‌های مخاطبان پاسخ داده می‌شود. خانم انتظار تاکید می‌کند که رسانه‌ها به عنوان ارگان‌های مستقل باید از ترویج افراط‌گرایی بپرهیزند. این فعال حقوق زن اضافه می‌کند که پخش و نشر چنین برنامه‌هایی ممکن است آزادی‌ها و حقوق زنان را با خطر مواجه سازد. «برخی از رسانه‌ها افراط‌گرا اند و به گونه‌ی هدف‌مند کار میکنند و این دسته، هیچ باوری به حقوق زنان ندارند ». وی معتقد است که حکومت باید نظارتی بر کارکرد این رسانه‌ها داشته باشند.
نجیب‌الرحمن حدید استاد دانشگاه هرات می‌گوید؛ مسوولیت اجتماعی رسانه‌ها در کنار اطلاع‌رسانی؛ آموزش، سرگرمی، اعتلای جامعه، برجسته‌سازی اندیشه‌های مختلف و تلاش برای رونمایی حقایق است. اما برخی رسانه‌ها به دلیل بی‌برنامه‌گی، به محتوای آن‌چه که نشر میکنند بی توجه اند. به باور آقای حدید رسانه‌ها در افغانستان، آن‌چنان که باید مسوولیت اجتماعی خود را ادا نکرده اند. آقای حدید افزود؛ عمل‌کرد رسانه‌ها متناسب به مسوولیت شان نیست و برخی رسانه‌ها اصلا آگاهی ندارند که مسوولیت اجتماعی شان چیست و جایگاه زنان نیز از همین وضعیت متاثر می‌شود.
این در حالیست که هم اکنون 20 رادیوی محلی و 19 تلویزیون محلی در هرات فعالیت دارد که از این میان، شماری وابسته به احزاب و شخصیت‌های سیاسی، برخی دیگر به‌واسطه‌ی افراد و نهادهای مذهبی تاسیس شده و تعدادی هم با هدف تجاری، راه‌اندازی شده اند.
گزارشگر: سیمین صدف
ویرایش‌گر: محمد علی جاوید
یک دیدگاه